W przypadku dziedziny tak skomplikowanej, jak prawa autorskie, najlepiej chyba będzie zacząć od podstaw - proszę nam powiedzieć, czym tak naprawdę one są i co dokładnie podlega ochronie prawnej?

Zacznijmy od tego, że ogólnie rzecz biorąc prawo autorskie należałoby określić jako zbiór norm prawnych, które chronią zarówno utwory (czyli wszelkie przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, które zostały utrwalone w dowolnej postaci niezależnie od ich wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia), jak i samych twórców. Warto pamiętać, że twórca nie musi podejmować żadnych dodatkowych działań, by jego utwór został objęty ochroną prawną – rozpoczyna się ona automatycznie w momencie ustalenia danego utworu. Mało tego, utwór nie musi nawet być ukończony, by podlegać ochronie, o ile został w jakikolwiek sposób ustalony (czyli kiedy można stwierdzić jego treść), nie ma także wymogu rozpowszechnienia. Jedyny wymóg dotyczący rozpoczęcia ochrony to ten, o którym wspomniałem już wcześniej – utwór musi być przejawem twórczości o charakterze indywidualnym. Wartość takiego utworu nie ma żadnego wpływu na ochronę praw autorskich twórcy.

Czy istnieje jakaś specjalizacja czy dodatkowy podział w obrębie obowiązujących regulacji prawnych?

Tak. Jeśli zagłębić się nieco bardziej w kwestie dotyczące prawa autorskiego, to dzielimy je na dwa zasadnicze rodzaje uprawnień: autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z osobistymi więziami twórcy z utworem, które nie mogą być w żaden sposób przeniesione na osoby trzecie. Co ważne, są to prawa bezterminowe, nigdy więc nie wygasają. Do tej grupy uprawnień zaliczamy na przykład:

• prawo do oznaczenia utworu nazwiskiem albo pseudonimem, jak również do udostępniania utworu anonimowo,

• prawo do zachowania integralności utworu,

• prawo do sprzeciwiania się ingerencjom w treść utworu, jeśli te ingerencje naruszałyby reputację twórcy,

• prawo do nadzoru nad korzystaniem z utworu.

Autorskie prawa majątkowe natomiast można w zasadzie uznać za ekwiwalent praw własności, ponieważ mogą zostać przeniesione na osoby trzecie na identycznej zasadzie, jak prawa własności, przy czym musi się to odbyć w formie pisemnej. Autorskie prawa majątkowe mogą także stać się przedmiotem licencji, ale w tym przypadku umowa pisemna jest wymagana wyłącznie w odniesieniu do licencji wyłącznych. Prawa majątkowe są ograniczone w czasie, wygasając po określonym terminie – zwykle jest to 70 lat od śmierci twórcy danego utworu. Dodajmy, że w przypadku np. utworów słowno-muzycznych te 70 lat jest liczone od śmierci później zmarłego twórcy, jeśli muzykę i tekst do utwory stworzyły inne osoby.

Poza tymi dwoma grupami uprawnień mamy jeszcze do czynienia z tak zwanymi prawami pokrewnymi wobec praw autorskich, których zakres ochrony jest nieco inny: ochronie podlegają bowiem artystyczne wykonania już istniejących utworów, fonogramy, wideogramy, nagrania radiowe i telewizyjne, a nawet wydania naukowe i krytyczne.

Na czym polega naruszenie praw autorskich?

Najkrócej rzecz ujmując, za naruszenie praw autorskich należy uznać każde wykorzystanie z utworu podlegającego ochronie prawnoautorskiej, które następuje bez upoważnienia osoby posiadającej prawa do tego utworu. Dodam od razu, że nie każde wykorzystanie utworu chronionego prawami autorskimi oznacza ich naruszenie. Mamy możliwość korzystania z chronionych utworów w ramach tak zwanego dozwolonego użytku osobistego pod warunkiem spełnienia określonych wymogów. Są to:

• uzyskanie utworu z legalnego źródła

• wykorzystanie utworu do celów niekomercyjnych,

• udostępnienie kopii utworu członkowi rodziny albo bliskiemu znajomemu (osobie, z którą udostępniającego łączy bliska relacja osobista).

W tym kontekście dodam jeszcze, że legalne nabycie oryginalnego, materialnego egzemplarza utworu pozwala nabywającemu dysponować tym egzemplarzem w dowolny sposób, w tym sprzedać bez naruszenia praw autorskich. Dotyczy to jednak w zasadzie wyłącznie utworów zapisanych na nośniku materialnym.

Wspomnę jeszcze o pewnej istotnej kwestii: w Internecie istnieje wiele stron, które wymagają przeniesienia na nie praw autorskich, aby móc opublikować tam utwory. Z punktu widzenia aktualnych regulacji prawnych takie zgody nie są wiążące – autorskich praw osobistych nie da się przenieść, ponieważ są niezbywalne, natomiast do przeniesienia praw majątkowych konieczna jest forma pisemna. Zaznaczenie opcji „zgadzam się” nie jest równoznaczne z zawarciem pisemnej umowy przeniesienia praw autorskich i w związku z tym utwory publikowane na tego rodzaju portalach nadal stanowią własność ich autorów – zarówno pod względem osobistym, jak i majątkowym.

Bardzo dziękuję za poświęcony nam czas!

Ja także dziękuję! Chcę również zachęcić Czytelników potrzebujących porady prawnej (nie tylko w zakresie praw autorskich) do nawiązania kontaktu z naszą kancelarią KN Adwokaci. Jest to możliwe za pośrednictwem formularza kontaktowego, drogą mailową albo telefoniczną. Chętnie pomożemy rozwiązać wszelkie problemy!