Przesłaną roszczeń odszkodowawczych, których źródłem jest czyn niedozwolony, umowa (jej niewłaściwe lub nienależyte wypełnienie) lub dozwolone zachowanie (np. art. 142 k.c.) jest szkoda. Jako podstawowy podział szkód występuje zróżnicowanie na szkody majątkowe i niemajątkowe (zwane krzywdą). Szkody majątkowe obejmuje zarówno straty (np. koszty naprawy uszkodzonego mienia), jakie poniósł poszkodowany jak i utracone korzyści – np. utracone zarobki albo zyski, których poszkodowany nie osiągnął (art. 361 § 2 k.c.). Również wydatki mające na celu zapobieżenie lub zmniejszenia szkody lub zapobiegające utracie zysków są szkodą (Uchwala SN IIICZP511). Natomiast szkodą niemajątkową (krzywdą) jest naruszenie sfery dóbr osobistych poszkodowanego, które nie powoduje ujemnych skutków w sferze jego majątku. Na przykład, kiedy dochodzi do uszczerbku na dobrach niematerialnych (np. art. 24 § 1 k.c., art. 448 k.c.) albo innych dobrach wskazanych w art. 445 k.c. w zw. z art. 444 k.c., art. 446 § 4 k.c.). Następnie w art. 435 § 1 k.c. wymienione są szkody w mieniu i szkody na osobie. Podział ten nie pokrywa się z podziałem szkody na majątkowe i niemajątkowe. Szkodą na mieniu jest uszczerbek, który bezpośrednio dotyczy dóbr i interesów majątkowych poszkodowanego. Natomiast szkodą na osobie jest uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia, pozbawienie wolności, naruszenie czci i wynikające stąd bezpośrednie następstwa w postaci bólu i ujemnych doznań psychicznych. Szkody na osobie mogą prowadzić zarówno do konieczności świadczenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jak i (w sytuacji, gdy doznania te będą skutkować uszczerbkiem w sferze dóbr materialnych) koniecznością wypłacenia stosownego odszkodowania za wyrządzoną szkodę majątkową.

Zarówno odszkodowanie za szkodę o charakterze majątkowym jak i zadośćuczynienie za krzywdę są instytucjami mającymi zapewnić ochroną interesów osób poszkodowanych w wyniku czynów niedozwolonych. Zadośćuczynienie za krzywdę rekompensuje szkodę, której wartości nie można określić tak jak szkody majątkowej. Zadośćuczynienie można dochodzić w ramach odpowiedzialności z czynów niedozwolonych. Zgodnie wyrokiem z dnia 09.02. 2000 r. (sygn. akt III CKN 582/98) „Krzywda wynagradzana zadośćuczynieniem pieniężnym, uregulowanym w art. 445 k.c., jest szkodą niemajątkową”. Zadośćuczynienie nie stanowi odszkodowania. Zadośćuczynienie ma stanowić rekompensatę doznanej krzywdy i jest świadczeniem wyrażonym w pieniądzu. Orzecznictwo przyjmuje teorię o braku możliwości wyceny wartości krzywdy. Jednakże przyjęcie w ustawie instytucji zadośćuczynienia powoduje możliwość pełnej kompensacji szkody. W orzecznictwie daje się zauważyć tendencje rozciągnięcia zadośćuczynienia, również na przypadki odpowiedzialności kontraktowej.

Natomiast wyrównaniu szkody o charakterze majątkowym służy odszkodowanie. Zasadniczo powinno stanowić równowartość rzeczywistej wartości szkody majątkowej. Taka szkoda stanowi rzeczywistą stratę w dobrach poszkodowanego. Przejawia się ona w wartości uszczerbku w majątku lub takiej wartości. którą można określić. Szkodą majątkową będzie również przypadek w którym poszkodowany poniósł koszty zmierzające do wyrównania uszczerbku, jakiego poszkodowany albo dobra należące do niego doznały na skutek czynu niedozwolonego. Dotyczy to zarówno kosztów naprawienia określonej części majątku, jak też kosztów leczenia poszkodowanego. Funkcją odszkodowania jest wyrównanie uszczerbku finansowego.

Nierzadko daje się zaobserwować przypadki w których poszkodowany w wyniku deliktu zostaje pozbawiony możliwości uzyskiwania zarobków i innych korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Zgodnie z brzmieniem art. 444 § 2 k.c. „jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty". A zgodnie z art. 444§ 3 k.c.: „jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa". Reasumując roszczenie o rentę przysługuje jeżeli poszkodowany całkowicie lub częściowo utracił zdolność do pracy zarobkowej, zmniejszyły się jego widoki powodzenia na przyszłość lub jeżeli zwiększyły się jego potrzeby. Niezależną podstawą do przyznania renty może być każda z powyżej przytoczonych przesłanek (wyrok SN z dnia 24 września 2009 r., sygn. akt II PK 65/09). Poszkodowany może zatem dochodzić na podstawie powyższego przepisu k.c. tzw. renty uzupełniającej (zwanej też wyrównawczą), która za zadanie wyrównanie poszkodowanemu utraty dochodów w wyniku utraty zdolności do zarobkowania. W sytuacji zmniejszenia się widoków poszkodowanego na przyszłość, poszkodowany może się również domagać renty. Szkoda polega na utracie korzyści majątkowych, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć dzięki swoim specyficznym kwalifikacjom, zdolnościom przy pełnej sprawności organizmu. Ostatni przypadek dotyczy możliwości dochodzenia tzw. renty na zwiększone potrzeby, która stanowi szkodę przejawiającą się w stale powtarzających się wydatkach na prowadzenie leczenia, rehabilitacji, specjalnego odżywiania, sprawowania opieki ze strony osób trzecich, etc. Konstrukcja powyższego przepisu umożliwia dochodzenie np. renty uzupełniającej w związku z utratą możliwości zarobkowania wraz z rentą na zwiększone potrzeby.

Wyróżnić można również inną rentę dochodzoną na podstawie art. 446 § 2 k.c., która przysługuje osobom najbliższym zmarłego na skutek wypadku, względem których ciążył na nim ustawowy obowiązek alimentacyjny oraz innym osobom bliskim, którym zmarły poszkodowany stale i dobrowolnie dostarczał środków utrzymania i z okoliczności sprawy wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego – tzw. renta alimentacyjna.

Na podstawie art. 447 k.c. poszkodowany może wnosić o zamianę przysługującej mu renty uzupełniającej (wyrównawczej) z art. 444 § 2 k.c. na jednorazowe odszkodowanie, tzw. kapitalizację renty. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu, zamiast renty lub jej części, odszkodowanie jednorazowe. Zastąpienie renty jednorazowym odszkodowaniem jest dopuszczalne, gdy w wyjątkowych sytuacjach odszkodowanie wypłacone jednorazowo jest bardziej korzystne dla poszkodowanego niż renta. Kapitalizacji renty uzależniona została w szczególności od spełnienia dwóch przesłanek: ważnych powodów uzasadniających dokonanie zamiany renty na jednorazowe odszkodowanie oraz wyraźnego żądania poszkodowanego. Żeby jednak uwzględnić wyraźne żądania poszkodowanego w zakresie przyznania mu jednorazowego odszkodowania to muszą zajść ważne powody, które to nie zostały ustawowo zdefiniowane, zatem ich ocena należy każdorazowo do sądu (wyr. SN z 28 października 1999 r., II UKN 175/99; Prok. i Prawo 2000/6, poz. 34, wyr. SN z 30 lipca 2003 r. II UK 332/2002;OSNP 2004/10, poz. 176, wyr. SN z 3 grudnia 1998 r., II UKN 337/98; OSNAPiUS 1999/13, poz. 429). Oceny tej dokonuje się w nawiązaniu do występujących w sporze okoliczności faktycznych, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji poszkodowanego (wyrok SN z 25 lipca 2001 r., I CKN 1140/99 M. Prawniczy 2001/16 str. 811). Ciężar ich udowodnienia spoczywa na osobie ubiegającej się o kapitalizację renty. Kapitalizacja renty może również nastąpić w drodze ugody.

Poszkodowanemu, który w następstwie wypadku utracił dochody, które by uzyskał gdyby mu szkody nie wyrządzono przysługuje roszczenie o zwrot utraconych zarobków. Utrata zarobków będzie stanowiła różnicę pomiędzy dochodami otrzymywanymi po wypadku w stosunku do tych otrzymywanych przed wypadkiem np. osoba będąca na zwolnieniu lekarskim otrzymuje wynagrodzenie na poziomie początkowo jego 80% od pracodawcy, a następnie po 33 dniu od zdarzenia w formie zasiłku chorobowego realizowanego przez ZUS - różnica w dochodach będzie stanowiła 20% wynagrodzenia (70% otrzymują osoby będące w szpitalu, a 100% kobiety w ciąży). Poszkodowany powinien tą różnicę wykazać poprzez przedstawienie dokumentacji, która będzie obrazowała różnice pomiędzy zarobkami sprzed wypadku z dochodami po wypadku. W części skomplikowanych przypadków do precyzyjnego wyliczenia utraconych dochodów dla osób prowadzących działalność gospodarczą potrzebna będzie wiedza ekspercka – biegłego z zakresu finansów i księgowości.

Pracownik, który uległ wypadkowi przy pracy jest uprawniony do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, przewidzianych w ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.). Świadczenia te nie przysługują jednak od pracodawcy lecz od ZUS. Świadczenia przysługujące pracownikowi z tytułu wypadku przy pracy wymienione są w ustawie. Zaliczają się do nich: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, dodatek pielęgnacyjny. A także jednorazowe odszkodowania - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty. Zalicza się do nich również pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą. W przypadku gdy szkoda doznana przez pracownika w wyniku wypadku przy pracy nie została w całości pokryta przez ZUS może się on domagać odszkodowania od pracodawcy. Zatem odpowiedzialność pracodawcy jawi się jako uzupełniająca w stosunku do świadczeń wypłaconych w oparciu o przepisy ustawy wypadkowej i pełni przede wszystkim rolę uzupełniającą, z uwagi na możliwość jej dochodzenia dopiero po uzyskaniu świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego wypłacanego przez ZUS. Zasady tej odpowiedzialności odszkodowawczej określają przepisy prawa cywilnego. Zatem pracownik może dochodzić odszkodowania na podstawie przepisów kodeksu cywilnego dopiero po rozpoznaniu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego i tylko o tyle, o ile szkoda jakiej doznał on w wyniku wypadku przy pracy nie została w całości wyrównana świadczeniami wypadkowymi. W przypadku, kiedy efektem wypadku przy pracy jest śmierć pracownika, z roszczeniami wobec pracodawcy zmarłego pracownika mają prawo wystąpić także osoby jemu bliskie. Przysługujące im roszczenia są niezależne od roszczeń samego poszkodowanego. Odpowiedzialność cywilna pracodawcy za wypadek przy pracy jest odrębną od ponoszonej przez ZUS. Odpowiedzialność cywilna pracodawcy nie jest w ograniczona, a zakres jest określony poniesioną przez pracownika szkodą.

Źródła:

https://www.solace.pl/prawnik-radzi/show/odszkodowanie-powypadkowe