Czym jest ocena ryzyka zawodowego i jak się ją przeprowadza?

Jednym z podstawowych obowiązków każdego pracodawcy jest zorganizowanie pracy w taki sposób, aby jej wykonywanie było bezpieczne i nie zagrażało zdrowiu pracowników. Służy temu m.in. ocena ryzyka zawodowego. Artykuł 266 kodeksu pracy nakłada na pracodawców obowiązki w postaci:

• oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z pracą,
• stosowania środków profilaktycznych, które zmniejszą ryzyko,
• informowania podwładnych o ryzyku zawodowym występującym na danym stanowisku i zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Czym jest ryzyko zawodowe? To po prostu zagrożenia, na jakie narażony jest pracownik wykonujący pracę na danym stanowisku i które mogą spowodować niekorzystne skutki zdrowotne. Aby móc wskazać zagrożenia, pracodawcy mają obowiązek przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego.

Pracodawcy są zobowiązani do oceny ryzyka zawodowego, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników czy utworzonych stanowisk pracy. Wyjątkiem są przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, o ile nie zatrudniają pracowników.

Kto powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego? Obowiązek ten spoczywa na pracodawcy, przy czym może on skorzystać z pomocy ekspertów. Oceny można dokonać, korzystając z jednej z wielu metod, np. PHA, OWAS czy REBA. Zgodnie z rekomendacją Państwowej Inspekcji Pracy mikro- i małe przedsiębiorstwa mogą przeprowadzić ocenę, stosując metodę 5 kroków. Sprowadza się ona do następujących czynności:

• zebrania informacji, które następnie będą wykorzystane przy ocenie ryzyka zawodowego – należy m.in. wskazać, czy pracownicy w czasie codziennej pracy mają styczność z maszynami lub czynnikami niebezpiecznymi, czy mają dostęp do środków ochrony indywidualnej,
• identyfikacji zagrożeń – pracodawca powinien przeanalizować miejsce pracy pod kątem tego, czy pracownicy poruszają się po śliskiej powierzchni, mogą zranić się ostrymi krawędziami, gorącymi płynami czy spaść z wysokości,
• oszacowania ryzyka – pracodawca może skorzystać w tym celu z jednej z kilku dostępnych metod oceny ryzyka, np. zgodnej z normą PN-N-18002,
• wskazania rozwiązań – mogą one wyeliminować lub ograniczyć ryzyko zawodowe,
• dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego – wszystkie opisane kroki muszą zostać udokumentowane.

Niektórzy pracodawcy traktują ocenę ryzyka zawodowego jako dodatkową formalność. Słuszności tego poglądu przeczą doświadczenia pracodawców z krajów Europy Zachodniej. Dzięki włączeniu pracowników do prac przy ocenie ryzyka zawodowego, poziom bezpieczeństwa w tamtejszych zakładach pracy jest wysoki.

Jak dokonać aktualizacji ryzyka zawodowego w związku z pandemią COVID-19?

Ocena ryzyka zawodowego nie jest obowiązkiem jednorazowym – każdy pracodawca powinien na bieżąco reagować na zmiany (np. wprowadzenie nowych maszyn, utworzenie kolejnych stanowisk pracy) i aktualizować wcześniejszą ocenę. Pandemia koronawirusa spowodowała, że pracodawcy muszą uwzględnić narażenie pracowników na ten czynnik biologiczny i zastosować środki, dzięki którym zagrożenie to zostanie ograniczone.

Na swojej stronie internetowej Państwowa Inspekcja Pracy rekomenduje dokonanie identyfikacji zagrożeń fizycznych, biologicznych, chemicznych i psychospołecznych. Jak zatem zaktualizować ocenę ryzyka zawodowego w związku z pojawieniem się nowego zagrożenia w postaci koronawirusa COVID-19? Pracodawca powinien:

• przeanalizować poszczególne stanowiska pracy pod kątem zagrożenia czynnikiem biologicznym – wyższe ryzyko ekspozycji na koronawirusa występuje np. na stanowiskach, na których pracownicy mają styczność z klientami czy pacjentami,
• w oparciu o dokonaną analizę dostosować środki profilaktyczne, z których będą mogli skorzystać pracownicy, np. zadbać o dostępność płynów dezynfekujących do dłoni,
• określić, jak należy postępować, gdy pojawi się podejrzenie, że jeden z pracowników jest zarażony koronawirusem – w tym celu powinno zostać wyznaczone pomieszczenie, w którym będzie się on mógł odizolować się od pozostałych osób.

Każdy pracownik powinien też zostać zapoznany ze zaktualizowaną oceną ryzyka zawodowego. Dodatkowo warto zadbać o to, aby osoby przebywające na terenie firmy mogły utrwalić sobie dobre wzorce zachowań. Przykładem takiego działania może być umieszczenie w łazienkach informacji o tym, jak należy prawidłowo myć ręce.

Angażując pracowników w przygotowanie firmy do pracy, a także przygotowując wspólnie z nimi aktualizację oceny ryzyka zawodowego, pracodawca może zminimalizować strach i stres, który jest naturalną reakcją na pandemię COVID-19. Dzięki wspólnemu opracowaniu procedur i wdrożeniu środków ochrony, pracownicy będą czuć się bezpieczniej.

Brak aktualizacji ryzyka zawodowego a kontrole inspektorów PIP

Z zapowiedzi Państwowej Inspekcji Pracy wynika, że kontrolerzy będą przeprowadzać wzmożone kontrole – szczególnie w firmach zlokalizowanych w tych powiatach, w których wprowadzono dodatkowe obostrzenia sanitarne. Jednym z kontrolowanych elementów ma być ocena ryzyka zawodowego – koronawirus wymusił potrzebę jej aktualizacji.

Inspektorzy mają też sprawdzać, czy pracodawcy zastosowali środki profilaktyczne i zapewnili pracownikom odpowiednie środki ochrony indywidualnej. Należą do nich m.in. maski, przyłbice czy płyny dezynfekcyjne. Obszarem skrupulatnej kontroli ma też być zachowanie co najmniej 1,5 m odstępu między poszczególnymi stanowiskami pracy.

Dotychczas przeprowadzone kontrole w zakładach pracy ujawniły sporo nieprawidłowości, szczególnie w zakresie braku aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Pomimo że wielu pracodawców zapewniło swoim podwładnym środki ochrony osobistej, to dopełnienie formalności (czyli aktualizacja oceny ryzyka zawodowego) sprawia im większe trudności.

Wnioski płynące z kontroli przeprowadzonych przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy w okresie trwania pandemii (od 15 marca 2020 r.) są niepokojące – to właśnie brak aktualizacji oceny ryzyka zawodowego był najczęściej stwierdzanym naruszeniem. Aby sprostać wymaganiom stawianym m.in. przez kodeks pracy, pracodawcy mają kilka możliwości – mogą:

• samodzielnie dokonać aktualizacji oceny ryzyka zawodowego – to wymaga zgłębienia regulacji, rekomendacji i metodologii, a przede wszystkim doskonałej znajomości specyfiki pracy wykonywanej na poszczególnych stanowiskach w zakładzie,
• skorzystać z pomocy ekspertów – specjalistów w dziedzinie BHP, którzy wraz z pracownikami mogą dokonać aktualizacji oceny ryzyka zawodowego,
• kupić gotową dokumentację oceny ryzyka zawodowego (z uwzględnieniem czynników biologicznych), która została opracowana dla konkretnego stanowiska pracy – gotowy wzór może zostać przedstawiony pracownikowi.

Nieprawidłowości wykryte w dotychczas przeprowadzonych kontrolach powinny skutecznie zmotywować pracodawców do aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Niedopełnienie tego obowiązku może oznaczać m.in. pouczenie lub karę finansową – inspektorzy mogą nałożyć na pracodawcę mandat.