Przegłosowana rok temu ustawa inwigilacyjna miała teoretycznie "ucywilizować" dostęp służb do danych o naszych bilingach. Teoretycznie była reakcją na wyroki polskiego Trybunału Konstytucyjnego oraz  Trybunału Sprawiedliwości UE. 

Partia obecnie rządząca przepchnęła nową ustawę inwigilacyjną we właściwym sobie stylu - pośpiesznie i bez konsultacji, wręcz okazując otwartą wrogość do wszelkiej krytyki. Nowa ustawa wbrew zapewnieniom nie ograniczyła dostępu służb do danych. Mało tego - zwiększyła go, nakazując przechowywanie danych także e-usługodawcom i dając służbom dostęp do tych danych. Już rok temu mówiono, że kolejne wyroki Trybunałów mogą podważyć tę ustawę. I oto mamy taki właśnie wyrok.

Dziś Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że państwa członkowskie nie mogą nakładać na podmioty świadczące usługi elektroniczne ogólnego obowiązku zatrzymywania danych.

Szczegółowo o dzisiejszym wyroku

Dzisiejszy wyrok zapadł w sprawach połączonych C-203/15 (Tele2 vsPost-och telestyrelsen) oraz C-698/15 (Secretary of State for the Home Department vs Tom Watson). 

Historia tych dwóch spraw tak naprawdę zaczęła się w kwietniu 2014 roku gdy Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wspomniany już wyrok w sprawie tzw. dyrektywy retencyjnej. To właśnie ta dyrektywa, dzięki której służby mają dostęp do naszych billingów. Okazała się ona niezgodna z prawem UE bo ingerencji w prywatność nie ograniczono do tego, co było absolutnie niezbędne.

Po tamtym wyroku do Trybunału wpłynęły dwie kolejne sprawy. Dotyczyły one nałożonego na operatorów w Szwecji i w UK obowiązku zatrzymywania danych o połączeniach. Tele2 Sverige powiadomiło szwedzkiego regulatora, że zaprzestaje zatrzymywania danych i usunie dane już zgromadzone. Tymczasem w UK panowie Tom Watson, Peter Brice i Geoffrey Lewis zaskarżyli brytyjskie przepisy prawa dotyczące zatrzymywania danych.

Szwedzki i brytyjski sąd zwróciły się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniami, czy funkcjonujące w ich krajach przepisy dotyczące zatrzymywania danych można uznać za zgodne z prawem UE. 

Trybunał: Nie można tak ingerować w prywatność

Dziś Trybunał wydał wyrok i stwierdził, że niezgodne z prawem Unii są przepisy prawa krajowego przewidujące uogólnione i niezróżnicowane zatrzymywanie danych. 

Trybunał przede wszystkim wskazał, że wspomniane przepisy krajowe wchodzą w zakres zastosowania dyrektywy „o prywatności i łączności elektronicznej" (2002/58/WE). Ta dyrektywa ma gwarantować ochronę poufności łączności elektronicznej i danych dotyczących ruchu. Co prawda dyrektywa daje państwom członkowskim możliwość ograniczenia tej poufności w wyjątkowych sytuacjach, ale wyjątek nie może stać się regułą.

Dalej Trybunał przypomniał, że ochrona jednego z praw podstawowych (prawa do prywatności) wymaga by odstępstwa od ochrony danych pozostawały w granicach tego, co jest „absolutnie konieczne”. Tymczasem przepisy o "retencji danych" nakazują zachowywać dane niezależnie od istnienia zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego. Upraszczając można powiedzieć, że Trybunał jest przeciwny traktowaniu wszystkich tak, jakby byli podejrzani o poważne przestępstwa (i ten problem wielokrotnie był podnoszony na przestrzeni ostatnich lat).

Zdaniem Trybunału nie byłoby sprzeczne z dyrektywą ustanowienie przepisów, które nakazują indywidualne zatrzymywanie danych. Czyli operatorzy mogliby być zobowiązani do zatrzymywania danych o połączeniach osób zaangażowanych w poważną przestępczość. 

- Zdaniem Trybunału wszystkie przyjęte w tym względzie przepisy muszą być jednoznaczne i szczegółowe oraz przewidywać gwarancje wystarczające do tego, aby chronić te dane przed ryzykiem ich nadużycia. Przepisy te powinny wskazywać okoliczności i warunki, w których środek w zakresie zatrzymywania danych może zostać zastosowany tytułem prewencji w taki sposób, który gwarantuje, aby jego zakres w praktyce ograniczał się rzeczywiście do tego, co jest absolutnie konieczne - napisano w komunikacie wydanym po wyroku. 

Musi być kontrola nad inwigilacją

Trybunał potwierdził też, że przepisy krajowe muszą ustanawiać materialne i proceduralne warunki regulujące dostęp organów krajowych do przechowywanych danych. Przepisy te powinny opierać się na obiektywnych kryteriach umożliwiających określenie okoliczności i warunków przyznania dostępu. Uwzględniając cel polegający na zwalczaniu poważnej przestępczości, dostęp ten może co do zasady zostać przyznany jedynie odnośnie do danych dotyczących osób podejrzewanych o planowanie, popełnianie czy też dopuszczenie się już poważnego przestępstwa (albo w inny sposób zaangażowanych w to przestępstwo).

Trybunał uznał ponadto, że dostęp do przechowywanych danych powinien podlegać uprzedniej kontroli sprawowanej przez sąd lub inny niezależny organ (za wyjątkiem pilnych przypadków). Należy tu podkreślić słowo uprzedniej gdyż np. w Polskim prawie wprowadzono kontrolę następczą, czyli mówiąc kolokwialnie kontrolę "po ptakach". Taka kontrola nie może zapobiec żadnym nadużyciom, a przewidziany w polskim prawie sposób jej prowadzenia każde wątpić, czy sądy wykryją jakiekolwiek naruszenia. 

Wszystko wskazuje na to, że polska "ustawa inwigilacyjna" jest absolutnie niezgodna z prawem UE. Podobne zdanie wyraziła na Twitterze Fundacja Panotpykon, która zgłaszała liczne zastrzeżenia do tej ustawy jeszcze zanim ją przegłosowano. Przedstawiciel fundacji Wojciech Klicki powiedział Dziennikowi Internautów, że niezgodność polskiej ustawy z prawem UE i polską Konstytucją od samego początku nie budziła wątpliwości.

- Tak zwana ustawa inwigilacyjna przyjęta niemal rok temu jest niezgodna z wcześniejszymi wyrokami: TK w sprawie K 23/11 i TSUE w sprawie Digital Rights Ireland. Dzisiejszy wyrok TSUE tylko ten fakt potwierdza. W dzisiejszym rozstrzygnięciu TSUE fundamentalne znaczenie ma wskazanie, że niezgodna z prawem UE jest tzw. blankietowa retencja danych, czyli domyślne przechowywanie w celach bezpieczeństwa przez firmy telekomunikacyjne danych na temat wszystkich użytkowników. Po drugie, Trybunał wskazał, że - jeśli już dane są przez firmy przechowywane - to dostęp do nich powinien być uwarunkowany wcześniejszą zgodą sądu lub innego niezależnego organu - stwierdził Wojciech Klicki. 

Pytanie brzmi, czy ustawodawca teraz poprawi swoje błędy czy też będzie udawać, że nic się nie stało? Zwróciliśmy się z pytaniami do Kancelarii Premiera i MSWiA. Czekamy na odpowiedzi.  

Uzasadnienie TSUE C20315 C69815 by Dziennik Internautów on Scribd