W opracowanym przez Fundację Batorego „Poradniku dla obserwatorów społecznych. Wybory samorządowe 2018” wyjaśniono, dlaczego warto skorzystać z możliwości obserwowania procesu wyborczego, jak zorganizować akcję obserwacyjną i jak zostać obserwatorem.

Osoby zainteresowane prowadzeniem monitoringu przede wszystkim powinny zgłosić się do organizacji, które mają uprawnienia do delegowania obserwatorów społecznych. 

Art. 103c. Kodeksu wyborczego stanowi, że stowarzyszenia i fundacje, do których celów statutowych należy troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego mają prawo wyznaczyć do komisji wyborczych po jednym obserwatorze społecznym. Wystarczy, że w statucie organizacji znajduje się przynajmniej jeden z celów wskazanych w Kodeksie wyborczym. Nie jest istotne za pomocą jakich określeń cele te są sformułowane. Co ważne, jeden obserwator nie musi siedzieć w lokalu wyborczym od rana do nocy. Może mieć zmienników, pod warunkiem, że nie będą oni znajdować się w lokalu wyborczym w tym samym czasie.

Na co warto zwrócić szczególną uwagę w dniu głosowania? 

Przed otwarciem lokalu wyborczego: 

– czy karty do głosowania zostały właściwie opieczętowane przez obwodową komisję, 

– czy urna jest pusta i czy została zaplombowana. 

W trakcie głosowania: 

– czy wszyscy wyborcy potwierdzają odebranie kart do głosowania podpisem w spisie wyborców,

– czy są miejsca zapewniające tajność głosowania,

– czy w lokalu wyborczym nie dochodzi do agitacji na rzecz któregoś z komitetów czy kandydatów,

– czy nikt nie wynosi z lokalu wyborczego kart do głosowania.

Podczas przekazania materiałów wyborczych z komisji przeprowadzającej głosowanie do komisji liczącej głosy:

– czy niewykorzystane karty zostały właściwie zabezpieczone.

Podczas liczenia głosów:

– czy komisja pracuje w pełnym składzie,

– czy były problemy z interpretacją ważności głosu.

Co może obserwator?

Obserwatorzy mogą być obecni podczas wszystkich czynności komisji, do której obserwowania prac zostali wyznaczeni: podczas przygotowań do głosowania, głosowania, ustalania wyników i sporządzania protokołu. Mogą także – z wykorzystaniem własnego sprzętu – rejestrować działania komisji.

Czego obserwator nie może?

Obserwator nie może samodzielnie udzielać instrukcji wyborcom. Jeśli wyborca głosuje nie korzystając z „miejsca zapewniającego tajność głosowania” (przez co narusza art. 52 § 5 Kodeksu wyborczego), to niedopuszczalne jest zwrócenie mu uwagi. W takiej sytuacji obserwator powinien zapisać dane zdarzenie w formularzu obserwacyjnym.

Obserwator nie może przeszkadzać komisji wyborczej w wykonywaniu obowiązków. Pytania może zadawać, gdy członkowie komisji nie są zajęci wykonywaniem innych obowiązków.

Nie może także zdradzać swoich preferencji politycznych. Obserwując wybory, należy zachowywać równy dystans do wszystkich komitetów zaangażowanych w proces wyborczy i ujawniać nieprawidłowości, niezależnie od tego, z której strony one pochodzą.

Źródło: Fundacja im. Stefana Batorego