Czym jest spadek?

Spadek, zgodnie z definicją, jest to ogół praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym, należących do spadkodawcy. W chwili jego śmierci przechodzą one na osobę uprawnioną lub najbliższe osoby z rodziny zmarłego, które są uprawnione do dziedziczenia. Tak, jak zostało wspomniane, sposób przekazania majątku odbywa się w zależności od tego, czy spadkodawca sporządził testament. Jeśli nie, sprawa trafia do sądu, gdzie dziedziczenie odbywa się zgodnie z regułami zawartymi w Kodeksie cywilnym. Przy tym warto nadmienić, że nie wszystkie prawa i obowiązki podlegają spadkowi. Są to pojęcia nieostre, dlatego też w niektórych przypadkach może pojawić się problem, co do ich określenia.

Co podlega spadkowi?

W toku postępowania, czy dane prawo bądź obowiązek należy do spadku, uwzględnia się aspekty, takie jak: charakter cywilnoprawny i majątkowy. Charakter cywilnoprawny mają prawa, które wynikają z ogółu prawa cywilnego, jak również prawa pracy, prawa handlowego, papierów wartościowych czy własności intelektualnej. Należy podkreślić, że w tym przypadku wyłączone są obowiązki administracyjne czy podatkowe, ściśle powiązane ze zmarłym. Spadkowi podlegają prawa o charakterze majątkowym (z wyłączeniem praw osobistych). Inaczej mówiąc, są to prawa i obowiązki, które możemy oszacować na pewną kwotę. Kluczowe znaczenie ma również brak ścisłego powiązania z osobą zmarłą oraz określenie, czy prawo lub obowiązek nie przechodzi na inną osobę, bez względu na to, czy jest ona uprawniona do dziedziczenia, czy też nie.

Nie ulega wątpliwości, że w większości przypadków spadkowi podlegają prawa rzeczowe, mające określoną wartość. Prawa własności rzeczy dotyczą zarówno nieruchomości (obiekty budowlane, grunty rolne), jak również ruchomości (samochód, kosztowna biżuteria, dzieła sztuki, antyki i wiele innych). W skład spadku wchodzi również prawo do użytkowania wieczystego, czyli swobodne zarządzanie otrzymaną darowizną. Nie bez znaczenia jest prawo własności do domu bądź spółdzielni mieszkaniowej. Do praw własności rzeczy możemy również zaliczyć roszczenia windykacyjne i negatoryjne. Spadkowi podlega też wynagrodzenie za pracę. Spadkobiercy mogą ubiegać się o ekwiwalent za niewykorzystany urlop osoby zmarłej.

Kiedy następuje nabycie spadku?

Testament

Nabycie spadku następuje wraz z chwilą spadkodawcy. Bliska nam osoba może zdecydować się na sporządzenie testamentu. Testament to niepodważalny dokument, za pomocą którego spadkodawca może rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci. Za najpopularniejszą formę uważa się testament sporządzony własnoręcznie. Uznaje się także formę ustną, w formie podróży, kiedy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Należy zaznaczyć, iż taka forma ma charakter prywatny. Za dokument urzędowy uznaje się testament w formie aktu notarialnego, sporządzony w obecności notariusza.

Testament obejmuje rozporządzenie majątkiem jednego spadkodawcy. Oznacza to, że nie można spisać testamentu wspólnego. Należy zaznaczyć, że spadkodawca ma pełną dowolność w rozdysponowaniu swoim majątkiem. Treść testamentu musi wynikać z woli spadkodawcy. Może on przekazać na rzecz dowolnej osoby - niekoniecznie musi być ona spokrewniona. Z chwilą śmierci spadkodawcy postępowanie spadkowe odbywa się zgodnie z jego ostatnią wolą. Warto dodać, że podważenie testamentu notarialnego jest z reguły trudne. Testament można uznać za nieważny, jeśli spadkodawca spisywał go w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji.

Dziedziczenie majątku z mocy prawa

W przypadku, gdy bliska osoba nie sporządzi testamentu, dziedziczenie majątku odbywa się z mocy prawa. Prawo do dziedziczenia majątku w pierwszej kolejności przypada małżonkowi i dzieciom zmarłego. W dalszej kolejności są wnuki i prawnuki. W spadku mogą zostać uwzględnieni również rodzice, jak i dziadkowie osoby zmarłej. W niektórych sytuacjach powoływani do przyjęcia darowizny mogą być dzieci małżonka spadkodawcy, jeżeli rodzice nie dożyli otwarcia spadku. Każdy z żyjących ma pełne prawo do przyjęcia lub odrzucenia majątku. Warto nadmienić, że osoba uprawniona do dziedziczenia musi być pełnoletnia oraz posiadać zdolność do czynności prawnych. W przypadku, gdy spadek otrzymuje osoba niepełnoletnia, wymagane jest złożenie oświadczenia dotyczącego przyjęcia lub odmowy darowizny przez przedstawiciela, np. jednego z rodziców.

Osoba uprawniona może zdecydować się na przyjęcie spadku wprost. Oznacza to, że przyjmuje ona darowiznę bez jakichkolwiek ograniczeń. Chodzi tutaj przede wszystkim o długi spadkowe. W takim wypadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania osoby zmarłej, całym swoim majątkiem. Możliwe jest także odrzucenie spadku w całości. Jest to równoznaczne z faktem, że dana osoba nie będzie dziedziczyła ani aktywów, ani pasywów. Innym rozwiązaniem jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W takim wypadku ustala się, w jakiej wysokości zmarły pozostawił po sobie długi spadkowe. Jeśli przewyższają one kwotę jego majątku, wówczas zostaną spłacone do wartości otrzymanej darowizny. Natomiast, w przypadku, gdy będą niższe od darowizny, komornik sporządzi spis masy spadkowej, a następnie spadkobierca otrzyma pozostałą część majątku. Trzeba zaznaczyć, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wymaga przedłożenia żadnego oświadczenia związanego z chęcią pozyskania darowizny. Decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu darowizny powinna nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu.

Zachowek

Tak, jak zostało wspomniane wcześniej, podczas spisywania testamentu, wszystko odbywa się z wolą spadkodawcy. Oznacza to, że może on pominąć najbliższe osoby. W sytuacji, gdy żona, dzieci, wnuki czy prawnuki nie zostały uwzględnione w spadku, przysługuje im tak zwany "zachowek". Zachowek to nieodłączny element prawa spadkowego, mający na celu ochronę interesów dziedziczących. Wprawdzie ostatnią wolę zmarłego bez wątpienia należy uszanować, niemniej jednak rodzina może dochodzić należnej części spadku. Brak uwzględnienia najbliższych krewnych w testamencie jest błędnie uznawany jako wydziedziczenie. Nic bardziej mylnego. Jest to jedynie pominięcie, co nie pozbawia prawa ubiegania się o zachowek.

Zachowek to nic innego, jak ułamek wartości spadku, przysługujący osobie uprawnionej do dziedziczenia. Ustalenie wysokości darowizny to dość skomplikowany i złożony proces. W sytuacji, gdy spadkobierca jest osobą trwale niezdolną do pracy lub zstępny spadkobiercy nie ukończył 18 roku życia, przysługuje mu 2/3 wartości udziału spadkowego. Podobnie wygląda to w drodze dziedziczenia ustawowego. Natomiast, w każdym innym przypadku, rodzinie nieuwzględnionej w testamencie, należy się 1/2 darowizny. W toku postępowania spadkowego biegli obliczają substrat zachowku. Jest to czysta wartość spadku, bez obciążeń i długów, które pozostawiła po sobie osoba zmarła. Należy wiedzieć, że zachowek przysługuje tylko w formie pieniężnej. Oznacza to, że spadkobiercom nie przysługują żadne inne dobra materialne, np. w postaci ruchomości czy nieruchomości.

Jak przeprowadzić sprawę spadkową?

Przeprowadzenie sprawy spadkowej to wydarzenie, któremu bez wątpienia towarzyszy wiele emocji. Wprawdzie spadkobiercą stajemy się już po śmierci bliskiej nam osoby, niemniej jednak konieczne jest potwierdzenie takiego stanu. Postępowanie spadkowe bezwzględnie musi być przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Zatem, jak krok po kroku przeprowadzić sprawę spadkową? W pierwszej kolejności powinniśmy udać się do notariusza. Przygotuje on akt poświadczenia dziedziczenia, czyli dokument stwierdzający nabycie spadku. Dodatkowo wskaże, w jakim stopniu dziedziczymy majątek. W tym przypadku konieczne jest wymienienie wszystkich osób, które uprawnione są do dziedziczenia, czyli przede wszystkim małżonka i dzieci, a w dalszej kolejności wnuki, prawnuki, rodziców i rodzeństwo. Co więcej, każdy z krewnych musi wyrazić zgodę na przeprowadzenie sprawy spadkowej. Niestety, bardzo często zdarza się tak, że rodzina nie może dojść do porozumienia, wówczas wizyta u notariusza jest zbędna. Taką sprawę należy skierować od razu do sądu.

Nie ulega wątpliwości, iż postępowanie sądowe w sprawie przyznania spadku to złożony proces. We wniosku składanym do sądu należy bezwzględnie wskazać wszystkie osoby zainteresowane majątkiem. Konieczne jest podanie aktualnego adresu zamieszkania, ponieważ sąd wystosuje w ich kierunku wezwanie do uczestnictwa w sprawie. W momencie, gdy którakolwiek z osób zostanie pominięta, sąd wezwie ją wtedy, gdy dowie się o jej istnieniu. Sąd rejonowy w większości przypadków rozporządza majątkiem zmarłego w równej części pomiędzy spadkobierców. Jeśli darowizna jest nierówna, osoby muszą się nawzajem spłacić. W toku postępowania sądowego można także wskazać jednego spadkobiercę, który ma prawo obowiązek spłacić osoby współdziedziczące. Innym rozwiązaniem jest sprzedaż majątku zmarłego, tj. ruchomości, nieruchomości czy innych, wartościowych rzeczy, a następnie podział otrzymanych pieniędzy pomiędzy osoby uprawnione do dziedziczenia. Postępowanie spadkowe w sądzie może trwać nawet kilka lat. Najczęściej ma to związek z niewstawieniem na rozprawę osób uprawnionych do dziedziczenia lub brakiem dojścia do porozumienia.

Podatek od spadku

Podatek od spadku to obowiązek, który ciąży na spadkobiercy. Niemniej jednak polskie prawo dopuszcza zwolnienia z tego obowiązku w kilku przypadkach. Jeśli majątek dziedziczony jest przez najbliższą osobę zmarłego, tj. małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, rodzeństwo, pasierbowie, ojczym czy macocha, istnieje możliwość skorzystania ze zwolnienia podatku niezależnie od wysokości majątku, pod warunkiem, że zostanie to zgłoszone do Urzędu Skarbowego w ciągu sześciu miesięcy od otrzymania darowizny. W tym celu każdy z dziedziczących powinien przedłożyć formularz SD-Z2. Dokument nie jest wymagany, jeśli łączna wartość majątku nie przekracza kwoty wolnej od podatku. Co więcej, zwolnione od podatku są również prawa autorskie oraz prawa pokrewne, nabyte od spadkodawcy.

Podatkowi od spadku podlega nabycie przez osoby fizyczne praw własności rzeczy i praw majątkowych, znajdujących się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Im dalszy stopień pokrewieństwa, tym większy podatek muszą zapłacić spadkobiercy. Wyodrębnia się trzy grupy podatkowe. Pierwszą z nich są najbliżsi krewni, którzy nie spełnili wymogów zwolnienia z podatku. Druga grupa to nieco dalsza rodzina, do której możemy zaliczyć osoby, tj. siostrzeniec, bratanek, stryj, szwagierka, wujek, ciotka. Ostatnią grupą są kuzyni i inni krewni, niezaliczeni do żadnej z grup oraz osoby obce. Obowiązek do zapłaty następuje wtedy, gdy zostanie uprawomocniony akt potwierdzający dziedziczenie majątku. Natomiast należność trzeba uiścić kiedy obowiązek podatkowy zmieni się w zobowiązanie podatkowe i zostanie przekazany na rzecz gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa.

Podsumowanie

Najbardziej bolesną stratą, jaką doświadczamy w naszym życiu, jest niewątpliwie śmierć bliskiej osoby. Gdy emocje już ochłoną, rodzina pogrążona w żałobie musi przystąpić do rozporządzenia majątkiem zmarłego. Procedura ta jest bardzo złożona. W niektórych przypadkach postępowanie spadkowe może przysporzyć kłopotów, ponieważ w takiej sytuacji niełatwo dojść do porozumienia. Sposób dochodzenia o uzyskanie spadku zależy w głównej mierze od tego, czy zmarły za życia zdecydował się na spisanie testamentu. W przeciwnym razie konieczne odbywa się dziedziczenie z mocy ustawy. W tym celu konieczna będzie wizyta u notariusza lub w sądzie. Spadkobiercy przysługuje prawo do przyjęcia lub odrzucenia darowizny.