Gdy temperatura za oknem drastycznie spada, alerty dotyczące złego stanu powietrza są wydawane niemal codziennie. Smog opanowuje szczególnie miasta znajdujące się w nieckach oraz te z niedrożnymi tunelami powietrznymi. Gęsta chmura pyłów spowija miasta, ograniczając nieznacznie widoczność. Jest ona niebezpieczna zwłaszcza dla osób starszych i dzieci, ale także tych, którzy cierpią na choroby układu oddechowego.

Codzienne życie, wychodzenie na zewnątrz, a nawet oddychanie, staje się niebezpieczne, ponieważ z każdym wdechem mikroskopijne cząsteczki pyłu PM2,5 przedostają się do naszych płuc, a stamtąd do krwiobiegu. Mogą one doprowadzić do ogromnych zmian w organizmie.

Permanentnie przekraczany poziom ozonu i pyłów w powietrzu jest bardzo groźny dla naszego zdrowia. Wpływa na jakość życia i zmniejsza średnią długość życia.

Podstawowe informacje na temat zanieczyszczeń powietrza i ich wpływu na zdrowie człowieka

Według ogólnych założeń, zanieczyszczenia powietrza dzielimy na dwa rodzaje:

• naturalne,
• antropogeniczne.

Zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego powstają na skutek huraganów, wybuchów wulkanów, albo rozkładu materii organicznej. Natomiast antropogeniczne związane są z działalnością człowieka.

Stale przekraczany poziom zanieczyszczeń powietrza ma negatywny wpływ nie tylko na zdrowie społeczeństwa, ale także na środowisko. Coraz częściej możemy spotkać się z wymieraniem mniej odpornych gatunków roślin, zahamowaniem wzrostu drzew, zaburzeniami fotosyntezy, zmianami klimatycznymi oraz skażeniem wód.

Zanieczyszczenia atmosferyczne mają negatywny wpływ na zdrowie człowieka i przyczyniają się do powstawania poważnych chorób układu oddechowego, a także alergii. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych nawet co trzeci człowiek jest alergikiem. Szkodliwe substancje są wchłaniane przez płuca, a stamtąd przedostają się do naczyń krwionośnych. Wraz z krwią docierają do wszystkich narządów.

Najczęściej występującymi zanieczyszczeniami powietrza są:

• dwutlenek azotu (NO2),
• dwutlenek siarki (SO2),
• pył zawieszony (PM),
• ozon (O3),
• benzo(a)piren (BaP).

Zanieczyszczenia powietrza, chociaż zazwyczaj niewidoczne gołym okiem, są dostrzegalne dopiero wtedy, gdy ich stężenie zostaje kilkukrotnie przekroczone. Nad miastem pojawia się wówczas smog, który utrudnia oddychanie i osadza się na samochodach, oknach czy ławkach.

Najgroźniejszy wśród zanieczyszczeń powietrza jest pył zawieszony powstający na skutek niskiej emisji. Jego mikroskopijne rozmiary docierają głęboko do naszych płuc, a stamtąd przedostają się do krwiobiegu. W pyle bardzo często znajdują się też inne, niebezpieczne substancje, takie jak arsen czy rtęć, zaliczane do metali ciężkich.

Nasz organizm, który stale narażany jest na negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza, przeżywa szok, gdy podczas silnych wiatrów, miasto oczyszcza się ze smogu. Wiele osób nie czuje się wówczas najlepiej, towarzyszą im bóle lub zawroty głowy. Wszystko dlatego, że w powietrzu nagle znalazło się zbyt wiele tlenu. Same płuca oczyszczają się dopiero po 2 tygodniach (jeśli przez cały ten czas mamy do czynienia z czystym powietrzem).

Szacuje się, że w całej Unii Europejskiej, koszty związane z leczeniem chorób wywołanych przez zanieczyszczenia powietrza, wynoszą około 940 miliardów euro rocznie. W naszym kraju natomiast, około 40 tysięcy osób rocznie umiera przez choroby spowodowane złym stanem powietrza.

Czym jest ozon i dlaczego jest tak groźny?

Ozon składa się z trzech atomów tlenu i jest jego bardzo reaktywną postacią. W stratosferze pełni funkcję ochronną przed niebezpiecznym promieniowaniem ultrafioletowym słońca. Jednak w troposferze stanowi poważne zanieczyszczenie powietrza.

W czasie ekspozycji na ozon organizm człowieka stara się zapobiec jego przedostawaniu się do płuc. Przy okazji zostaje ograniczona ilość wdychanego tlenu, co bezpośrednio wpływa na trudniejszą pracę serca. Dlatego też osoby cierpiące na choroby ze strony układu oddechowego i krążenia, które są narażone na zbyt duże stężenie ozonu, mogą odczuć zaostrzenie się objawów. W niektórych przypadkach kontakt z ozonem może zakończyć się śmiercią.

Ozon jest bardzo agresywny i jednocześnie toksyczny. Jego wysokie stężenie wywołuje korozję materiałów, żywych tkanek oraz budynków. Utrudnia przeprowadzanie fotosyntezy, przyswajanie dwutlenku węgla, wzrost i rozmnażanie się roślin, a także wzrost lasów.

W ludzkim organizmie przyczynia się do powstawania zapalenia oskrzeli i płuc.

Niebezpieczne pyły PM10 i PM2,5

Pył zawieszony jest bardzo niebezpieczny dla zdrowia człowieka. Jest lekki i mikroskopijny, dzięki czemu z łatwością unosi się w powietrzu. Jego cząsteczki przedostają się głęboko do płuc, a następnie do krwiobiegu – podobnie jak tlen.

WHO ogłosiło badania, w których przedstawiono, jak długotrwała ekspozycja na pył zawieszony przyczynia się do powstawania chorób układu oddechowego u dzieci, miażdżycy oraz niekorzystnego porodu. Sugerowany jest również związek z upośledzeniem rozwoju układu nerwowego, występowaniem cukrzycy i osłabieniem funkcji poznawczych.

Pył PM2,5 ma istotny wpływ na zgony wywołane chorobami układu krążenia i oddechowego.

Jaki wpływ mają zanieczyszczenia powietrza na zdrowie człowieka?

Szkodliwe substancje przedostające się do atmosfery mają bardzo zły wpływ na zdrowie człowieka. Zanieczyszczenia dostają się do płuc z każdym oddechem, zwiększając zachorowalność na nowotwory, choroby układu krążenia oraz płuc.

Do najbardziej niebezpiecznych zaliczane są frakcje, które docierają do pęcherzyków płucnych, czyli obszaru, gdzie dochodzi do wymiany gazowej. Ich obecność w tym miejscu przyczynia się do powstawania takich chorób, jak:

• zapalenie pęcherzyków płucnych,
• pylica płuc,
• nowotwory.

Zbyt długa ekspozycja na duże stężenie zanieczyszczeń powietrza może doprowadzić do:

zmian w układzie oddechowym:

a) świszczący oddech,

b) astma,

c) kłopoty z oddychaniem,

d) zapalenie oskrzeli,

e) napady kaszlu,

f) zapalenie płuc,

g) długotrwały katar,

h) zapalenie zatok,

i) podrażnienie nosa, oczu i gardła,

j) rak płuc,

k) przewlekła obturacyjna choroba płuc,

l) nawracające infekcje dróg oddechowych,

obniżenia odporności,

problemów z płodnością:

a) obumarcie płodu,

b) bezpłodność,

c) przedwczesny poród,

d) niższa waga urodzeniowa dziecka,

e) mniejsza pojemność płuc dziecka,

f) mniejszy obwód główki dziecka,

g) niższy iloraz inteligencji,

problemów z absorpcją tlenu we krwi:

a) schorzenia układu krwionośnego,

b) schorzenia centralnego układu nerwowego,

uszkodzenia:

a) wątroby,

b) kości,

c) nerek,

d) nadnerczy,

zmian nowotworowych,

zmian w układzie krwionośnym:

a) zawał serca,

b) choroba niedokrwienna serca,

c) niewydolność serca,

d) nadciśnienie tętnicze,

e) zaburzenia rytmu serca,

zmian w obrębie mózgu:

a) podwyższony poziom niepokoju,

b) udary mózgu,

c) zmiany anatomiczne mózgu,

d) problemy z koncentracją,

e) problemy z pamięcią,

f) stany depresyjne,

g) choroba Alzheimera,

h) szybsze starzenie się układu nerwowego

W jaki sposób poszczególne zanieczyszczenia powietrza wpływają na zdrowie człowieka?

Pył PM10 oraz PM2,5:

• choroby układu oddechowego,
• miażdżyca,
• zapalenie naczyń krwionośnych,
• długotrwałe narażenie na duże stężenie pyłu PM2,5 skraca życie o około 8-10 miesięcy,
• przedwczesne zgony,
• niższa waga urodzeniowa dziecka,
• mniejsza pojemność płuc u dzieci.

Tlenki azotu (NOx):

• uszkodzenie płuc,
• nowotwory,
• zmniejszenie zdolności krwi do transportowania tlenu,
• zmniejszenie odporności organizmu,
• podrażnienia oczu i dróg oddechowych,
• obniżenie odporności na grypę,
• ostra choroba oddechowa u dzieci.

Dwutlenek siarki (SO2):

• uszkodzenie płuc,
• skurcz oskrzeli,
• podrażnienia dróg oddechowych,
• mniejsza zdolność krwi do transportowania tlenu,
• pogorszenie pracy płuc,
• uczucie ucisku w klatce piersiowej,
• przewlekły kaszel.

Metale ciężkie:

• rtęć osłabia pamięć, upośledza zdolność mówienia i wzrok, zaburza zdolność ruchową, uszkadza nerki, negatywnie działa na płodność,
• kadm, ołów i rtęć w zbyt dużym stężeniu prowadzą do zgonu,
• kadm uszkadza płuca, nerki i kości, wywołuje bóle mięśniowo-stawowe oraz duszności,
• zdolność do odkładania się metali ciężkich w organizmie sprawia, że z czasem powodują groźne choroby,
• ołów wywołuje upośledzenie mięśni, zaburzenia mózgu, układu nerwowego oraz pokarmowego, krwiomocz.

Tlenek węgla (CO):

• bóle głowy,
• upośledzenie układu nerwowego,
• problemy z sercem,
• dolegliwości związane z krążeniem,
• upośledzenie systemu transportu tlenu we krwi,
• zredukowana ilość tlenu docierającego do serca,
• bóle głowy,
• zgon.

Ozon (O3):

• podrażnienie układu oddechowego,
• upośledzenie pracy płuc,
• zapalenie oskrzeli,
• rozedma,
• zaostrzenie objawów astmy,
• zmniejszenie odporności na infekcje układu oddechowego.

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA):

• mutagenne,
• kancerogenne,
• uszkodzenie nadnerczy,
• upośledzenie wątroby,
• uszkodzenie układu odpornościowego,
• uszkodzenie układu krwionośnego,
• upośledzenie płodności,
• niższy iloraz inteligencji u dzieci.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie dzieci

Zanieczyszczenia powietrza są niebezpieczne dla dzieci już w okresie płodowym. Kobiety, które w czasie ciąży oddychają powietrzem o dużym stężeniu niebezpiecznych substancji, mogą się spodziewać, że ich dzieci pojawią się na świecie z mniejszą wagą urodzeniową. Ponadto maluchy są bardziej narażone na nawracające zapalenie płuc, infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych, a nawet gorszy rozwój umysłowy.

Zanieczyszczenia powietrza zagrażają przede wszystkim płodom i noworodkom, ponieważ szkodliwe substancje z łatwością przedostają się przez barierę łożyskowo-naczyniową. W tym przypadku dziecko narażone zostaje na bezpośredni, negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na jego zdrowie.

Należy podkreślić, że na działanie szkodliwych substancji, pochodzących ze środowiska, najbardziej podatny jest układ nerwowy dziecka.

Przeprowadzone badania wykazują, że dzieci, których matki w okresie ciąży oddychały zanieczyszczonym powietrzem (niepalące i nienarażone na bezpośredni kontakt z dymem tytoniowym), posiadają mniejszy iloraz inteligencji o około 4 punkty IQ w porównaniu do tych oddychających nieco czystszym powietrzem. Zapewne w porównaniu do osób żyjących w całkowicie wolnym od zanieczyszczeń środowisku, ubytek inteligencji byłby jeszcze większy.

Zanieczyszczenia powietrza wpływają również na problemy z koncentracją, a także zwiększoną nadpobudliwość maluchów, czyli przyczyniają się do powstawania ADHD. Ponadto zaobserwowano zwiększone ryzyko pojawiania się autyzmu.

Poważnymi deficytami są też: niższa waga urodzeniowa maluchów (o nawet 130 g), zmniejszona długość ciała oraz mniejszy obwód główki dziecka.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie osób starszych

Zanieczyszczenia powietrza wpływają inaczej na osoby starsze niż na dzieci. Przede wszystkim dlatego, że zarówno metale ciężkie, jak i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, akumulują się w organizmie. Im starszy i dłużej zarażony na działanie szkodliwych substancji jest człowiek, tym więcej znajduje się ich w organizmie.

Badania donoszą, że okres od pierwszego kontaktu z benzo(a)pirenem do powstania zmian nowotworowych, wynosi średnio około 15 lat.

Zanieczyszczenia powietrza wpływają również na ogólną sprawność organizmu i pogorszenie się stanu zdrowia.

Jak uniknąć negatywnego wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka?

W czasie największego stężenia zanieczyszczeń powietrza w okresie jesienno-zimowym, należy ograniczyć przebywanie na zewnątrz do niezbędnego minimum. Nie jest zalecana również aktywność fizyczna na „świeżym” powietrzu.

Ograniczyć wchłanianie się pyłów można za pomocą masek antysmogowych, jednak nie do końca rozwiązują one problem. Wiele osób ściąga je w pomieszczeniach, a przecież smog nie zostaje grzecznie na zewnątrz, czekając aż wyjdziemy z pracy czy z domu. Zanieczyszczenia powietrza przedostają się również do wnętrza budynków.

Dlatego należy zadbać o czyste powietrze w miejscu pracy oraz w domu. Najlepszym rozwiązaniem w tej sytuacji jest zastosowanie systemu wentylacji mechanicznej, zwanej również rekuperacją (więcej na ten temat przeczytasz tutaj). Zagwarantuje ona napływ świeżego, przefiltrowanego powietrza z zewnątrz, bez konieczności otwierania okien i narażania się na niekorzystne działanie zanieczyszczeń powietrza na nasze zdrowie.

Dbajmy o zdrowie – walczmy o czyste powietrze!

Zanieczyszczenia powietrza w dużej mierze powstają na skutek niskiej emisji, czyli spalania w domowych kotłowniach niskiej jakości paliw oraz śmieci. Aby ograniczyć ten problem, uruchomiony został ogólnopolski program dofinansowań do wymiany pieca. Nowoczesne, ekologiczne kotły mają pomóc w ograniczeniu problemu smogu, a system dotacji, zachęcić społeczeństwo do zmiany sposobu ogrzewania.

Więcej na temat dofinansowania do ekologicznego ogrzewania przeczytasz tu.

W zależności od województwa, czy nawet gminy, zakres finansowania może się różnić. Jednak zazwyczaj obejmuje:

• zakup i montaż ogrzewania gazowego,
• zakup i montaż ogrzewania elektrycznego,
• podłączenie do sieci ciepłowniczej,
• zakup i montaż kolektorów słonecznych, pompy ciepła, paneli fotowoltaicznych.

Najkorzystniejszym rozwiązaniem pozostaje inwestycja w OZE (Odnawialne Źródła Energii), ponieważ po pewnym czasie zainwestowana kwota zaczyna się zwracać, dzięki czemu:

• pompy ciepła, pozwalają inwestorowi zaoszczędzić na rachunkach za ogrzewanie,
• kolektory słoneczne ogrzewają wodę użytkową w domu przy pomocy promieni słonecznych,
• fotowoltaika pomaga wytworzyć własny prąd i uniezależnić się od dostaw oraz cen energii elektrycznej.

Więcej na temat korzyści płynących z instalacji własnej elektrowni słonecznej, przeczytasz tutaj.

Podsumowanie

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka jest większy niż nam się wydaje, dlatego jak najszybciej należy rozpocząć walkę z niebezpiecznymi substancjami, zagrażającymi naszemu zdrowiu i życiu.