Wprowadzenie zmian w systemie rozliczeń prosumentów z zakładami energetycznymi ma na celu wdrożenie przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5. czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającej dyrektywę 2012/27/UE, do czego zobligowane są państwa członkowskie UE, w celu m.in. zapewnienia odbiorcom końcowym możliwości bezpośredniego uczestnictwa w rynku energii oraz czerpania korzyści ze sprzedaży nadwyżek wyprodukowanej energii elektrycznej. Obecny system rozliczeń prosumentów, oparty na opustach, nie zapewnia zgodności z przepisami ww. dyrektyw.

Net metering a net billing

Od kilku lat Polska należy do liderów rozwoju OZE, ale zmiany w prawie mogą, jak prognozują eksperci, pociągnąć za sobą spadek liczby nowych instalacji aż o 70%. Na koniec września 2021 r. moc instalacji OZE w Polsce wynosiła ponad 15 200 MW, przy czym najbardziej rozwijającą się technologią była i wciąż pozostaje fotowoltaika. Rezygnacja z net meteringu na rzecz net billingu postrzegana jest jako znaczący czynnik hamujący dla inwestorów indywidualnych (ale równocześnie jako czynnik stwarzający atrakcyjne możliwości dla firm – możliwości, których przy rozliczeniach w ramach net meteringu były po prostu pozbawione).

Przyjrzyjmy się szczegółom.

Net metering

Termin net metering to dosłownie opomiarowanie netto. Funkcjonujący w ramach tego systemu prosumenci są właścicielami instalacji fotowoltaicznych On-Grid, czyli podpiętych do publicznej sieci energetycznej.

Prosument musi mieć zainstalowany licznik dwukierunkowy, odnotowujący ilość energii przesyłanej do sieci i pobieranej z sieci oraz płaci tzw. faktury prosumenckie. Zawierając z zakładem energetycznym umowę kompleksową, czyli umowę świadczenia usług dystrybucji i sprzedaży energii elektrycznej zapisaną w ramach jednego dokumentu, prosument może korzystać z tzw. systemu opustów.

Polega on na bezgotówkowym rozliczeniu nadwyżek energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji PV i wprowadzonej do sieci elektroenergetycznej oraz energii pobranej przez prosumenta (art. 4 ust. 1 ustawy o OZE). Bezgotówkowym, czyli energii wytworzonej przez instalacje PV nie można do sieci sprzedać, nie można jej także od operatora odkupić.

Prosument bezpłatnie odprowadza nadwyżki energii do publicznej sieci elektroenergetycznej, ale nie może odzyskać ich potem w całości - odzyskuje się od 0,7 do 0,8 kWh za każdą przesłaną 1 kWh. Wysokość zwrotu jest uzależniona od wielkości instalacji (0,8 kWh za 1 kWh przy instalacjach do 10 kWp i 0,7 dla instalacji od do 10 do 50 kWp).

W praktyce oznacza to, że część energii elektrycznej wyprodukowanej przez naszą instalację PV zawsze zostaje utracona, a im bardziej przewymiarowana instalacja, tym większe straty. Na rozliczenie z zakładem energetycznym prosument ma 12 miesięcy od momentu wprowadzenia energii do sieci, jeśli rozliczenia nie dokona, przynależnej sobie energii nie odzyska już nigdy. 

Omówiony wyżej system obowiązuje obecnie i będzie obowiązywał wszystkich prosumentów, którzy do dnia 31 marca 2022 r. złożą wniosek do Operatora Sieci Dystrybucyjnej (OSD) o przyłączenie mikroinstalacji do sieci.

Net billing

Od 1. kwietnia 2022 roku, w ramach rozliczeń między prosumentami a zakładami energetycznymi, będzie obowiązywał system net bilingu.

Uwaga: system opustów będzie stosowany do rozliczeń prosumentów, wchodzących na rynek od dnia 1 kwietnia 2022 r. w okresie przejściowym od 1 kwietnia do 30 czerwca 2022 r. Na koniec 3-miesięcznego okresu przejściowego, nadwyżki energii zostaną rozliczone po średniej cenie miesięcznej z czerwca 2022 roku, a prosumenci automatycznie przejdą do systemu net-billingu.

Mimo nowych, mniej korzystnych niż w przypadku net meteringu, rozwiązań prosument wciąż będzie w korzystniejszej sytuacji niż konsument zdany tylko na prąd z gniazdka, choć trzeba mieć świadomość, że net billing jest systemem o znacznie większym stopniu skomplikowania niż net metering.

Kluczowa zmiana jest taka, że prosumenci będą musieli nadwyżki energii wytworzonej przez swoją instalację PV sprzedawać do publicznej sieci elektroenergetycznej, a następnie - jeśli będą potrzebować dodatkowego prądu - kupować ją po cenach rynkowych, a nie tak jak dziś: odzyskiwać w postaci opustu.

Choć zgodnie z zamierzeniami ustawodawcy system net-billingu ma stwarzać zachętę dla prosumentów energii odnawialnej do zwiększania autokonsumpcji wytwarzanej energii elektrycznej i dopasowania rozmiaru instalacji adekwatnie do zapotrzebowania na energię elektryczną, specjaliści są zdania, że niezależnie od tego, czy - analizując profile zużycia i produkcji – bierze się pod uwagę rozdzielczość godzinową, tygodniową, czy miesięczną widać, że autokonsumpcja jest trudna do przewidzenia. 

O ile w systemie opustów energia oddana do sieci w dowolnej porze roku ma tę samą wartość, o tyle w net-billingu należność za energię oddaną do sieci będzie zmieniać się z miesiąca na miesiąc, a docelowo z godziny na godzinę. System net-billingu zakłada odrębne rozliczenie wartości (nie ilości!) energii elektrycznej wprowadzonej do sieci elektroenergetycznej i energii elektrycznej pobranej z sieci elektroenergetycznej, w oparciu o wartość energii ustaloną wg ceny giełdowej – ceny z Rynku Dnia Następnego (RDN).

O tym, czy prosumenci stracą na przejściu z net meteringu na net billing przesądzać będzie wiele czynników, wśród których na pewno należy zwrócić uwagę na:

• autokonsumpcję
• godziny największego zapotrzebowania energię vs. godziny największej produkcji energii przez instalację fotowoltaiczną
• podmiot, z którym prosument będzie się rozliczał 

Prosument, którego instalacja PV pracować będzie w systemie net billingu, będzie ponosił koszty opłaty dystrybucyjnej zmiennej (w systemie net meteringu ich nie ponosi) ale na rozliczenie nadwyżek energii będzie miał tyle samo czasu (12 miesięcy).

Jak będzie wyglądało rozliczanie się z zakładem energetycznym?

Prosument będzie dysponował indywidualnym kontem, na którym rozliczane będą nadwyżki energii wprowadzonej do sieci i pobranej z sieci w systemie wartościowym, w oparciu o ewidencję ilości energii i wartości energii elektrycznej.

Wartości środków zgromadzonych przez prosumenta za wprowadzoną do sieci elektroenergetycznej energię elektryczną, przeznaczoną na rozliczenie zobowiązań prosumenta z tytułu zakupu energii elektrycznej od sprzedawcy prowadzącego konto prosumenta, będzie tworzyła tzw. depozyt prosumencki i będzie mogła być rozliczana na koncie prosumenckim przez 12 miesięcy od dnia jej przypisania.

Wysokość ewentualnej nadpłaty (niewykorzystanej w okresie 12 miesięcy), zwracanej przez sprzedawcę, nie może przekroczyć 20% wartości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci w miesiącu kalendarzowym, którego dotyczy zwrot nadpłaty.

Każdy kto zdąży z zakupem instalacji PV oraz jej podpięciem do sieci przed dniem 31 marca 2022 roku, może mieć pewność, że jego instalacja będzie pracowała przez kolejnych 15 lat na dotychczasowych zasadach (w systemie net meteringu, czyli w ramach systemu opustów).