Dziennik Internautów od dawna pisze o problemach związanych z organizacjami zbiorowego zarządzania (OZZ). Chodzi o organizacje zbierające pieniądze w imieniu twórców np. ZAiKS, STOART albo ZPAV. Te organizacje są niewątpliwie ważne dla systemu finansowania kultury, ale od dawna dyskutuje się o ich roli, funduszach, faktycznym znaczeniu i wydajności. 

Unia i dyscyplinowanie OZZ

Być może pamiętacie, że w roku 2014 Parlament Europejski przyjął prawo, które miało "zdyscyplinować OZZ". Ustalono wówczas m.in., że tantiemy mają być przekazywane twórcom nie później niż dziewięć miesięcy przed zakończeniem roku finansowego, w którym zostały zebrane. Nie jest tajemnicą, że na kontach organizacji takich jak ZAiKS zalega sporo pieniędzy. Sam ZAiKS tłumaczył kiedyś, że jest niczym bank dla twórców. Tylko czy ta organizacja powinna działać jak bank? 

Wróćmy do unijnego prawa dyscyplinującego OZZ. Jeszcze nie zostało ono wdrożone w Polsce. 28 stycznia tego roku ministerstwo kultury ogłosiło konsultacje społeczne w tej sprawie. 

W konsultacjach wzięło udział m.in. Centrum Cyfrowe Projekt: Polska. Ta organizacja chyba jako pierwsza zaczęła obszerniej badać finanse OZZ. Efektem działań Centrum było wydanie bardzo ciekawego raportu o tym, że wstrzymywanie pieniędzy artystów właściwie jest opłacalne.

Wyjaśnijmy w tym miejscu, że Centrum Cyfrowe nie jest organizacją "walczącą z OZZ". Nawet w raporcie Centrum wyraźnie wskazano, że OZZ są bardzo ważne dla polskiej kultury. To jednak nie oznacza, że nie powinniśmy o tych instytucjach dyskutować! Dyskusja jest bardzo potrzebna. 

Nowe technologie pomogą?

Zobaczmy co powiedziało Centrum Cyfrowe przy okazji wspomnianych konsultacji. Pełne stanowisko organizacji znajdziecie pod tym tekstem. Ja wyciągnę z niego najciekawsze elementy. 

1. Nowe technologie umożliwiają lepsze zarządzanie przepływami finansowymi. Zdaniem Centrum należy zreformować system raportowania przepływów pieniędzy przez OZZ. Trzeba też stworzyć system rozliczeń oparty o nowe technologie, który pozwoli jak najszybciej przekazywać pieniądze twórcom.
2. Ministerstwo kultury powinno zobowiązać OZZ do naprawdę klarowanego raportowania kosztów zbiorowego zarządzania. 
3. Trzeba monitorować przeznaczenie przychodów finansowych OZZ z tytułu inwestowania nierozdysponowanych środków. Powinno być jasne, że te środki finansują twórczość a nie budżety OZZ. środków pieniężnych
4. Problemem jest ustawowy przymus pośrednictwa OZZ. Spotykamy się z sytuacjami, gdy np. organizacje domagają się pieniędzy za utwory na licencji Creative Commons. Prawo powinno być dostosowane do sytuacji, w których twórca udzielił licencji bezpośrednio użytkownikowi.
5. Implementacja dyrektywy powinna być wykorzystana do uregulowania działalności firm, które oferują “parasole licencyjne” tj. wykorzystują one nieznajomość prawa autorskiego i pobierają opłaty od podmiotów, które mogłyby wykorzystywać dany utwór w ramach dozwolonego użytku.

W stanowisku Centrum są jeszcze inne pomysły, ale te powyższe uznałem za najważniejsze.

Czym właściwie są OZZ?

Moim osobistym zdaniem problemy z OZZ sprowadzają się do niejasnej tożsamości tych organizacji. OZZ to instytucje quasi-państwowe. Lubią one podkreślać, że ich funkcjonowanie jest mocno osadzone w ustawie o prawach autorskich. Gdy jednak zaczniemy mówić o nowych obowiązkach, OZZ nagle odkrywają swoją "niezależną" stronę. W roku 2014 ZAiKS narzekał, że "zakres sprawozdawczości przypisany OZZ będzie porównywalny z informacjami, jakie muszą publikować spółki akcyjne".

ZAiKS czuje się także "stowarzyszeniem wspierającym kulturę", ale to oznacza kulturalne potrzeby w rodzaju zakupu pałacu. Krytycy ZAiKS mają poważne wątpliwości, czy ten oryginalny zakup naprawdę wspomógł artystów, nawet jeśli dało się zmieścić taką inwestycję w pojęciu "wspierania kultury". 

Stanowisko Centrum Cyfrowego w pewnym sensie określa oczekiwaną tożsamość OZZ. To powinny być organizacje zbierające pieniądze dla twórców i wypłacające pieniądze. Cały ten proces powinien odbywać się możliwie szybko, sprawnie i tanio. Ten proces powinien być przejrzysty i to o wiele bardziej niż finanse spółek akcyjnych. 

Problem jest chyba w tym, że milej jest być "bankiem" czy "mecenasem kultury" niż tylko zwykłym urzędnikiem obsługującym przelewy przychodzące i wychodzące. Czy OZZ powinny pozostać takimi urzędnikami, czy powinny wchodzić w rolę mecenasów, banków i doradców polityków? Oto jest pytanie. 

Poniżej stanowisko Centrum Cyfrowego. 

Stanowisko Centrum Cyfrowego w Sprawie Implementacji Dyrektywy OZZ 29.02.2016