10 stycznia 2017 r. Komisja Europejska zaproponowała rozwiązania polityczne i prawne sprzyjające rozwojowi europejskiej gospodarki danych. Propozycja ta jest elementem strategii jednolitego rynku cyfrowego. Komisja postanowiła zająć się tą kwestią, ponieważ UE nie wykorzystuje w pełni potencjału swojego sektora danych. Aby to zmienić, należy zlikwidować nieuzasadnione ograniczenia swobodnego przepływu danych w skali międzynarodowej oraz rozwiązać problem braku pewności prawnej w niektórych kwestiach.

Ekonomia danych opiera się o rynek danych, na którym dane cyfrowe stanowią przedmioty wymiany zarówno jako towary (surowe dane) lub usługi (wyniki eksploracji danych w ramach badań Big Data). Jest to rynek wielostronny i różnorodny, jeśli chodzi o wielkość i siłę jego uczestników. W jednym rynku uczestniczą zarówno giganci internetowi, jak i użytkownicy czy naukowcy. Rynek danych niesie ogromny potencjał, który Komisja szacuje na 643 mld euro albo 3,17% unijnego PKB w 2020 r. Zrozumiałe jest zatem zainteresowanie Komisji osadzeniem tego potencjału w ramach prawnych. Plan działań został zawarty w dwóch źródłach: komunikacie Komisji i towarzyszącym mu dokumencie roboczym.  

W komunikacie przedstawiono rozwiązania polityczne i prawne, które mają pobudzić rozwój europejskiej gospodarki opartej na danych. Komisja opublikowała również zaproszenia do udziału w dwóch konsultacjach społecznych. Zainicjowała również debatę z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami, która pomoże podjąć decyzję o dalszych działaniach w tej dziedzinie.

Andrus Ansip, wiceprzewodniczący Komisji do spraw jednolitego rynku cyfrowego, powiedział: „Należy zapewnić swobodny przepływ danych w skali międzynarodowej w ramach jednolitej przestrzeni cyfrowej. W Europie przepływ danych i dostęp do nich hamują często przepisy związane z lokalizacją oraz inne bariery techniczne lub prawne. Jeśli gospodarka danych ma generować wzrost gospodarczy i pomagać w tworzeniu nowych miejsc pracy, musimy wykorzystywać dane cyfrowe. Jednak aby móc je wykorzystywać, musimy również mieć do nich dostęp oraz możliwość ich analizowania. Aby jak najlepiej wykorzystać możliwości, jakie oferuje sektor danych, potrzebne jest skoordynowane, ogólnoeuropejskie podejście, oparte na surowych unijnych przepisach w sprawie ochrony danych osobowych i prywatności”.

Elżbieta Bieńkowska, komisarz ds. rynku wewnętrznego, przemysłu, przedsiębiorczości i MŚP, powiedziała: „ Dane są motorem współczesnej gospodarki. Aby zapewnić Europie sukces w epoce nowej gospodarki przemysłowej, potrzebne są solidne i przewidywalne ramy dla przepływu danych na jednolitym rynku. Jasne zasady dostępu oraz przepisy w sprawie bezpieczeństwa i odpowiedzialności są niezbędne to tego, by europejskie firmy, MŚP i startupy mogły w pełni odnosić korzyści płynące z tzw. internetu rzeczy. Zamiast budować bariery oddzielające od siebie rynki cyfrowe różnych krajów, powinniśmy skupić się na tworzeniu europejskiej gospodarki danych, w pełni zintegrowanej z gospodarką światową i konkurencyjnej w skali globalnej”.

W komunikacie Komisja proponuje także podejmowanie współpracy z zainteresowanymi państwami członkowskimi przy realizacji międzynarodowych projektów badawczych dotyczących najnowszych kwestii związanych z wykorzystywaniem danych w realnych sytuacjach. Już teraz w niektórych krajach UE realizowane są projekty współpracy z zakresu mobilności pojazdów współpracujących, połączonych i zautomatyzowanych, w ramach których samochody mogą się ze sobą komunikować i łączyć się z infrastrukturą drogową. Na przykładzie tych projektów Komisja zamierza sprawdzić, jaki wpływ na kwestie regulacyjne ma dostęp do danych i odpowiedzialność za nie.

Aby europejska gospodarka mogła w pełni wykorzystać potencjał danych, Komisja zamierza:

• prowadzić z krajami UE i zainteresowanymi stronami zorganizowany dialog dotyczący proporcjonalności ograniczeń z zakresu lokalizacji danych – celem jest tu również gromadzenie szczegółowych informacji o zakresie i charakterze tych ograniczeń oraz ich wpływie na sytuację przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP i startupów, jak również organizacji sektora publicznego
• w razie potrzeby podejmować działania niezbędne do egzekwowania przepisów i dalsze inicjatywy mające na celu zwalczanie nieuzasadnionych lub nieproporcjonalnych ograniczeń w dziedzinie lokalizacji danych.

Dane są często określane jako paliwo dla nowoczesnej gospodarki. Jak podkreśla Komisja w Komunikacie, stały się one istotnym elementem wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy i postępu społecznego. Analiza danych ułatwia bowiem optymalizację procesów i decyzji, sprzyja innowacyjności i wspomaga przewidywanie zdarzeń. Cechą charakteryzującą tzw. gospodarkę opartą na danych jest ekosystem, w którym podmioty zaangażowane w generowanie i przetwarzanie danych współpracują ze sobą w celu zapewnienia dostępności i użyteczności danych, tak aby mogły być one powszechnie wykorzystywane. Warto przy tym podkreślić, że Komunikat skupia się przede wszystkim na danych nie będących danymi osobowymi. Kwestie dotyczące danych osobowych regulowane są Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych). Nowe unijne rozporządzenie zostało skonstruowane tak, by chronić dane osobowe Europejczyków zarówno w Unii, jak i poza nią

Komisja wskazuje, że należy podjąć działania prowadzące do:

• zapewnienia swobodny przepływ danych – poprzez usunięcie wszelkich nieuzasadnionych barier dla swobodnego przepływu danych oraz zapewnienie, że przepisy nie będą stanowić przeszkód dla rozwoju i przyjęcia innowacyjnych technologii opartych na nich, należy zagwarantować aby dane mogły swobodnie przemieszczać się poprzez granice, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz UE. Obecnie wymogi w zakresie lokalizacji danych obejmują np. dane zawarte w publicznych rejestrach, takich jak akta stanu cywilnego, ale również w księgach rachunkowych przedsiębiorców przechowywanych na wypadek kontroli podatkowej, w innych dokumentach spółek handlowych oraz dane o pacjentach, o pracownikach czy bezrobotnych.

• zapewnienia dostępu do danych i umożliwienie ich przekazywania – kluczowa jest tutaj kwestia dostępu i przekazywania danych surowych, dlatego priorytetową kwestią jest wypracowanie środków zachęty przedsiębiorstw do udostępniania danych po ustanowienie prawa producenta danych. Komisja wskazuje, że należałoby tu uwzględniać, kto ponosi nakłady inwestycyjne na wytworzenie danych i wskazuje na dwie grupy: producentów urządzeń generujących dane oraz użytkowników tych urządzeń,

• określenia odpowiedzialności w odniesieniu do produktów i usług opartych na nowych technologiach, takich jak Internet Rzeczy, czy pojazdy bezzałogowe. Obecnie precyzyjne ustalenie źródła problemu, który spowodował szkodę, może być bardzo utrudnione. Ustalenie kryteriów odpowiedzialności w tym zakresie ma zapewnić bezpieczeństwo tych systemów dla użytkowników, tak aby ograniczyć występowanie szkód oraz określić, komu należy przypisać odpowiedzialność za powstałą szkodę,

• zapewnienia możliwości przenoszenia danych, ich interoperacyjności i utworzenie odpowiednich norm w tym zakresie.  Obecnie w kontekście danych nieosobowych nie istnieją żadne zobowiązania pozwalające zagwarantować możliwość przenoszenia danych, nawet w przypadku najpopularniejszych usług, takich jak hosting w chmurze. Każda innowacja zmierza obecnie do wytworzenia nowego rynku, na którym pierwszy twórca zbiera wszelkie korzyści. Wytworzenie konkurencyjnego produktu nie jest opłacalne, zatem rzadko zdarzają się konkurencyjne usługi. Tymi zagadnieniami Komisja zajęła się również w komunikacie o platformach internetowych. Komisja zapowiada konsultacje publiczne w celu rozważenia negatywnych efektów ewentualnego wprowadzenia prawa do przenoszenia danych nieosobowych. Pomysł przenoszenia danych wywołał już sprzeciw np. europejskich producentów samochodów.

Badania przeprowadzone przez Europejskie Centrum na rzecz Międzynarodowej Polityki Ekonomicznej na temat lokalizacji danych wskazują, że zwiększanie regulacji prowadzi do strat wydajności w różnych sektorach gospodarki, tworzy bariery handlowe i obniża konkurencyjność gospodarki, z tego powodu na pozytywną ocenę zasługuje popieranie przez KE niewprowadzania przez państwa członkowskie dodatkowych uregulowań, które mogłyby negatywnie wpływać na przepływ danych.

Zważywszy, że Big Data już dziś rozwija się bardzo dynamicznie i jest elementem regularnego funkcjonowania i budowania modelu biznesowego wielu globalnych podmiotów, które nie podlegają specyficznym sektorowym ograniczeniom prawnym, promocja i wsparcie dla gospodarki danymi powinno realizować się przede wszystkim poprzez zapewnienie jednakowych i prostych warunków prawnych dla wszystkich podmiotów działających w ekosystemie cyfrowym, tak, aby umożliwić im w równym stopniu faktyczne wykorzystanie potencjału nowych technologii.

Komunikatem KE rozczarowana jest reprezentująca sektor cyfrowy organizacja Digital Europe. „Niestety Komisja nie przedstawiła instrumentów prawnych w sprawie swobody przepływu danych, które zakazywałyby wprowadzanie nieuzasadnionych krajowych wymogów dotyczących lokalizacji centrów przetwarzania danych” - oświadczył dyrektor Digital Europe John Higgins.

O przepisy w tej sprawie apelowała do KE także Polska wraz z 13 innymi krajami UE. Na początku grudnia 2016 roku z inicjatywy Polski kraje te podpisały wspólny list do Komisji, w którym podkreśliły, że wspólny rynek UE „nie może rozkwitać bez swobodnego przepływu danych”, a firmy są w coraz większym stopniu uzależnione od przepływów danych. „Innowacje możliwe będą tylko wówczas, gdy dane będą mogły płynąć bezpiecznie i swobodnie przez granice. Nieuzasadnione wymogi dotyczące lokalizacji wewnątrz jednolitego rynku utrudniają rozwój innowacyjnych, nowych dziedzin europejskiej gospodarki i stanowią kosztowną oraz niepotrzebną barierę dla niezakłóconego funkcjonowania jednolitego rynku” - ocenili sygnatariusze dokumentu. Wskazali też, że obowiązujące w niektórych krajach UE wymogi dotyczące miejsca, gdzie mają być przechowywane dane, już zmuszają dostawców usług w chmurze i europejskie start-upy do lokowania się w określonych częściach UE czy przenoszenia centrów gromadzenia danych.

Pomimo pewnych zastrzeżeń, należy prognozować, że przedstawione inicjatywy powinny przyczynić się do usunięcia barier, jakie wciąż istnieją na jednolitym rynku. Dzięki poparciu ze strony Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich jednolity rynek cyfrowy powinien zostać jak najszybciej ukończony. Zapowiedziane inicjatywy pomogą kształtować politykę w zakresie europejskiej gospodarki danych. Konsultacje na temat budowania europejskiej gospodarki danych zakończą się 26 kwietnia 2017 r., a udzielone odpowiedzi zostaną uwzględnione przy opracowywaniu inicjatywy w dziedzinie europejskiej gospodarki danych w 2017 r. W konsultacjach bierze udział szerokie grono zainteresowanych: producenci danych nieosobowych, podmioty gromadzące dane, aktualni i potencjalni użytkownicy tych danych, organy publiczne, organizacje pozarządowe, instytucje badawcze oraz konsumenci.

Jeżeli w wyniku przeprowadzonych konsultacji zostaną zaproponowane i wdrożone konkretne działania, które kierunkowo zostały zarysowane w dokumencie roboczym służb Komisji Europejskiej SWD(2017) 2 final dołączonym do Komunikatu, powinny one przyczynić się do szerszego przetwarzania i wykorzystywania danych w różnych obszarach działalności firm, co pozwoli podnieść efektywność zarządzania, stworzyć nowe modele biznesowe, nowe miejsca pracy, zwiększyć liczbę produktów w postaci cyfrowej oraz rozszerzyć wykorzystywanie danych w celach naukowych i społecznych. Łatwiejszy przepływ informacji powinien przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności unijnych firm.

Komisja Europejska docelowo wskazuje na działania zmierzające do uwolnienia danych – stworzenie takich ram prawnych, które usuną bariery odnoszące się nie tylko do przepływu danych, ale również umożliwią zwiększenie wykorzystania danych i rozwój analityki danych. Taki kierunek prac zasługuje na poparcie, jednak istotna będzie konsekwencja Komisji w dążeniu do faktycznego wprowadzenia konkretnych rozwiązań wspierających realizacje tak określonego celu.

Autor: dr Łukasz Kryśkiewicz, pracownik Ministerstwa Cyfryzacji

Źródła:

1. 2017-01-10: Rozwój europejskiej gospodarki danych, http://europedirect-olecko.pl/2017-01-10-rozwoj-europejskiej-gospodarki-danych/
2. http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/digital-single-market-strategy/
3. KE za swobodą przepływu danych w UE, ale nie proponuje przepisów, http://biznes.onet.pl/wiadomosci/ue/ke-za-swoboda-przeplywu-danych-w-ue-ale-nie-proponuje-przepisow/0sqsde
4. Komisja przedstawia kolejne działania wspierające rozwój europejskiej gospodarki danych, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-5_pl.htm
5. Konsultacje komunikatu Komisji Europejskiej w sprawie gospodarki opartej na danych, https://mc.gov.pl/aktualnosci/konsultacje-komunikatu-komisji-europejskiej-w-sprawie-gospodarki-opartej-na-danych
6. Opinia w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Budowa europejskiej gospodarki opartej na danych” (COM(2017) 9 final), Biuro analiz Sejmowych Kancelarii sejmu, http://orka.sejm.gov.pl/SUE8.nsf/Pliki-zal/215-17.docx/%24File/215-17.docx.
7. Russak B., Komisja Europejska zapowiada budowę europejskiej gospodarki opartej na danych, http://traple.pl/blog/komisja-europejska-zapowiada-budowe-europejskiej-gospodarki-opartej-na-danych/
8. Rzepiński R., Europejska gospodarka oparta na danych, http://www.wardynski.com.pl/biuletyn_nowych_technologii/2017-03/B03_PL_WR_European_Data_Economy.pdf
9. The Costs of data localisation: Friendly fire on economic recovery http://www.ecipe.org/app/uploads/2014/12/OCC32014__1.pdf