• Ogólny obowiązek zatrzymywania danych na potrzeby służbmoże być zgodny z prawem Unii - uznał rzecznik generalny TSUE
• Obowiązek musi respektować istotę prawa do poszanowania życia prywatnego.
• Rzecznik generalny przypomniał, że jedynie walka z poważnymi przestępstwami stanowi cel interesu ogólnego uzasadniającego retencję danych.

Na początku tego roku w Polsce było zamieszanie wokół tzw. Ustawy o Policji (zwanej też ustawą inwigilacyjną). Ta ustawa nakazuje operatorom zatrzymywać dane o połączeniach na potrzeby organów ścigania (to tzw. retencja danych). Warto wiedzieć, że polska ustawa bazuje na dyrektywie unijnej (tzw. dyrektywie retencyjnej), a ważność tej dyrektywy została podważona przez wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie dotyczącej Digital Rights Ireland Ltd.). Pisaliśmy o tym wyroku w tekście pt. Cios dla Wielkiego Brata w UE. Dyrektywa retencyjna jest nieważna - wyrok TSUE .

Dyrektywa nieważna? Firmy i obywatele się skarżą

Spodziewano się, że ten wyrok doprowadzi do ucywilizowania prawa regulującego dostęp służb do danych telekomunikacyjnych. Tak się nie stało, ale w następstwie tego wyroku doszło do jeszcze innych ciekawych wydarzeń. Firmy i obywatele zaczęli podważać ogólny obowiązek zatrzymywania danych. Do Trybunału wpłynęły dwie sprawy dotyczące tego ogólnego obowiązku.

Po ogłoszeniu wyroku w sprawie Digital Rights Ireland przedsiębiorstwo telekomunikacyjne Tele2 Sverige powiadomiło szwedzkiego regulatora rynku telekomunikacyjnego o swojej decyzji o zaprzestaniu zatrzymywania danych oraz o zamiarze usunięcia danych już utrwalonych (sprawa C-203/15). Tymczasem w UK Tom Watson, Peter Brice i Geoffrey Lewis zaskarżyli brytyjskie przepisy dotyczące zatrzymywania danych, na mocy których minister spraw wewnętrznych jest upoważniony do zobowiązania publicznych operatorów telekomunikacyjnych do zatrzymywania danych przez okres do dwunastu miesięcy (sprawa C-698/15).

Rzecznik generalny: Trzeba spełnić pewne warunki 

Sądy z obydwu krajów zwróciły się znów do Unijnego Trybunału. Wyroków w tych sprawach jeszcze nie ma, ale swoją opinię wydał rzecznik generalny Trybunału Henrik Saugmandsgaard Øe . Opinia rzecznika generalnego nie jest wyrokiem, stanowi jedynie wskazówkę dla orzekających sędziów. W praktyce wyroki są zwykle zbieżne z opiniami rzeczników, choć nie zawsze. 

Rzecznik generalny uznał, że ogólny obowiązek zatrzymywania danych może być zgodny z prawem Unii, ale... jest ważne "ale". Skorzystanie przez państwa członkowskie z prawa do nałożenia takiego obowiązku wymaga spełnienia pewnych warunków.

1. Ogólny obowiązek zatrzymywania danych oraz towarzyszące mu gwarancje powinny zostać ustanowione w przepisach ustawowych lub wykonawczych odznaczających się przystępnością, przewidywalnością oraz odpowiednią ochroną przed arbitralnością. 
2. Obowiązek musi respektować prawo do poszanowania życia prywatnego, a także prawo do ochrony danych osobowych.
3. Jedynie walka z poważnymi przestępstwami stanowi cel interesu ogólnego, który może uzasadniać ogólny obowiązek zatrzymywania danych. 
4. Ogólny obowiązek zatrzymywania danych musi być bezwzględnie konieczny w walce z poważnymi przestępstwami, co oznacza, że żadne inne przepisy albo kombinacja przepisów nie mogą być równie skuteczne, przy równoczesnym mniejszym zagrożeniu dla praw podstawowych. 
5. Obowiązek ten powinien uwzględniać przesłanki wymienione w wyroku z 2014 roku, odnoszące się do dostępu do danych, czasu zatrzymania danych, a także ochrony i bezpieczeństwa danych. 
6. Ogólny obowiązek zatrzymywania danych powinien być proporcjonalny do celu walki z ciężkimi przestępstwami. Oznacza to, że poważne zagrożenia spowodowane przez ów obowiązek w demokratycznym społeczeństwie nie powinny być niewspółmierne do wynikających z niego korzyści w walce z poważnymi przestępstwami.

Kto ma ustalić, czy te warunki zostały spełnione? To już powinny zrobić sądy krajowe. Opisane tutaj sprawy będą miały zatem dalszy ciąg. 

Teraz warto wrócić do rzeczywistości polskiej i przepchniętej pośpiesznie Ustawy o Policji. Tak się składa, że nasza Polska ustawa niespecjalnie pasuje do wyroku unijnego Trybunału, na co zwracano uwagę już na etapie prac parlamentarnych. Opisana tutaj opinia rzecznika generalnego z jednej strony potwierdza zgodność z prawem ogólnego obowiązku zatrzymywania danych, z drugiej strony wskazuje na luki, które pozwalają na podważanie polskiego prawa w tym zakresie.

Warto tu przypomnieć, że polska ustawa była robiona pośpiesznie bo trzeba było załatać "lukę prawną" wynikającą z konieczności dostosowania prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Niektórzy politycy partii rządzącej mówili, że po tym szybkim łataniu będzie można usiąść na spokojnie do stworzenia nowego, naprawdę porządnego prawa. Co się stało z tą obietnicą?

Poniżej, dla zainteresowanych, opinia rzecznika generalnego w całości (język angielski). 

Opinia Rzecznika Generalnego