Odszkodowania za naruszenia praw autorskich mogą być oderwane od rzeczywistości. Dziennik Internautów zwracał na to uwagę wielokrotnie, także w kontekście nadużywania praw autorskich.

W polskim prawie autorskim jest przepis, który pozwalał na żądanie zawyżonych odszkodowań. Chodziło o art. 79 ustawy o prawach autorskich, który mówi, że w razie naruszenia praw autorskich można żądać od naruszyciela trzykrotności "stosownego wynagrodzenia". Dzięki temu każdy posiadacz praw autorskich mógł powiedzieć: "naruszyłeś moje prawa, moje dzieło kosztuje 5 tys. złotych, no to dawaj 15 tysięcy!".

Przy tak skonstruowanym prawie twórca ponoszący szkodę może się domagać nie tylko naprawienia szkody, ale również dodatkowych pieniędzy, nawet przekraczających wysokość szkody. Odszkodowania powinny być wyrównywaniem szkód, ale w przypadku prawa autorskiego mogą być one lepszym źródłem zarobku niż tworzenie. Co więcej, w takim przypadku odszkodowanie przestaje być odszkodowaniem. Staje się dodatkową sankcją. 

Problem z art. 79 był już podnoszony przez Rzecznika Praw Obywatelskich. RPO uważał, że przepis jest niezgodny konstytucją RP skoro roszczenie o zapłatę wielokrotności wynagrodzenia obejmuje także przypadki, gdy do naruszenia autorskich praw majątkowych doszło niezależnie od winy osoby naruszającej.

Sprawa i wyrok w Trybunale Konstytucyjnym

Dziś artykułem 79. zajął się Trybunał Konstytucyjny (sprawa o sygnaturze SK 32/13). Był to efekt skargi złożonej przez spółkę będącą operatorem telewizji kablowej. Ta spółka weszła w spór z pewną organizacją zbiorowego zarządzania (OZZ). Mówiąc w dużym uproszeniu chodziło o to, że telewizja nie posiadała zezwolenia OZZ na reemisję pewnych programów, ale nadawała te programy dokonując bezumownych wpłat. OZZ wytoczyła powództwo o zapłatę trzykrotności stawki procentowej od wpływów operatora, pomniejszoną o dotychczasowe wpłaty oraz o zakazanie reemisji.

Sprawa trafiła do Sądu Okręgowego, potem do Sądu Apelacyjnego. Sąd Apelacyjny zasądził należność w wysokości trzykrotności wynagrodzenia o którym mowa w art. 79. Nic dziwnego, że w tej sytuacji operator telewizji zaczął mieć zastrzeżenia do art. 79. Dostrzegł, że zobowiązano go do zapłacenia odszkodowania niewspółmiernego do szkody. 

Dziś Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

Art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (...) w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że zaskarżony przepis narusza zasadę proporcjonalności i stanowi przejaw zbyt daleko idącej ingerencji w wolność majątkową sprawcy deliktu.

Przy ogłaszaniu wyroku Trybunał zwrócił uwagę na to, że często trudno ocenić wysokość szkody wynikającą z naruszenia praw autorskich. Można zrozumieć sytuacje, gdy to odszkodowanie ma charakter "ryczałtu". Z drugiej jednak strony niedopuszczalne jest, by posiadacz praw autorskich uzyskiwał możliwość dochodzenia takiego odszkodowania, które jest całkowicie oderwane od wielkości poniesionej szkody. Wprowadzanie do roszczenia odszkodowawczego elementów ryczałtowości nie może prowadzić do całkowitego zagubienia proporcji pomiędzy wielkością poniesionej szkody a tymże odszkodowaniem. Zdaniem TK rozwiązanie zawarte w zaskarżonym przepisie prowadziło do takiej sytuacji. 

Co może zmienić ten wyrok? Przede wszystkim sprawi, że posiadacze praw autorskich nie będą mogli żądać kwot absurdalnie wysokich, albo przynajmniej nie będzie to tak łatwe jak dotychczas. 

- Znika możliwość dochodzenia trzykrotności należnego wynagrodzenia. Czyli kwoty, których będzie można żądać, będą zwyczajnie trzykrotnie niższe. Zapewne będą próby obchodzenia tego problemu, niemniej powinno to być łatwe do wyłapania w praktyce - dlaczego dochodzi się kwoty X, która ma stanowić wynagrodzenie, skoro np. przed miesiącem dochodzono kwoty 2X, która była trzykrotnościa wynagrodzenia? - zauważa adwokat dr Paweł Litwiński z Instytutu Allerhanda.

Dr Paweł Litwiński zauważył również, że nie odroczono wejścia wyroku w życie. W praktyce przepis bardzo szybko zniknie z systemu. 

Oczywiście posiadacze praw autorskich nadal będą mogli twierdzić, że np. licencje na ich utwory są niezwykle drogie ("żądam 100 miliardów, bo tyle kosztuje mój utwór). Z drugiej strony ceny utworów można określić, jeśli weźmiemy pod uwagę kwoty, jakie faktycznie płacono za dany utwór. Oczywiście i to można obejść. Niektórym twórcom udało się w przeszłości pod presją art. 79 uzyskiwać "ugody", które polegały na wpłacie dużych kwot. Te "ugody" (choć zawarte pod presją) mogą być dowodem, że dzieło faktycznie dużo kosztuje. Mimo wszystko art. 79 wiele zmieniał, bo ustaloną kwotę wystarczyło przemnożyć razy trzy i uzyskiwało się jeszcze więcej.

Co ciekawe, nie tylko Trybunał Konstytucyjny ma się zajmować art. 79. Również Sąd Najwyższy skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytanie prejudycjalne związane z tym przepisem.

Rozstrzygnięcie Trybunału nie prowadzi do pozbawienia uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych ochrony ich praw. Nadal mogą oni korzystać z pozostałych roszczeń ujętych w art. 79 prawa autorskiego, w tym – dochodzić naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych.