Podatek VAT, określany często jako podatek od wartości dodanej, to danina publiczna, która obciążać ma ostatecznego konsumenta. Założenie to realizowane jest poprzez "przerzucalność" podatku od towarów i usług na kolejne fazy obrotu. Zgodnie z ustawą o VAT przedmiotem opodatkowania są między innymi odpłatna dostawa towarów, jak również odpłatne świadczenie usług.

Większość transakcji podlega opodatkowaniu VAT

Można zatem stwierdzić, że w świetle obowiązującej ustawy opodatkowaniu VAT podlega większość dokonywanych przez podatnika transakcji, co wynika z powszechnego charakteru tego podatku. Są co prawda różne stawki (5%, 8% i 23%), a także zwolnienia przedmiotowe. Jednak poza tym ustawa przewiduje wyłączenia. Oznacza to, że czynność taka nie powoduje żadnych konsekwencji podatkowych, a osoba, która je wykonuje, nie będzie z tego tytułu podatnikiem VAT.

Czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

Jak już zostało wspomniane, prawo podatkowe przewiduje dwa wyjątki od reguły powszechności podatku od towarów i usług. Pierwszym z nich są czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. 

Podatnik powinien wiedzieć, że takie uregulowanie wynika z pewnego rodzaju działań prewencyjnych, przeciwdziałających działaniom sprzecznym z prawem, takim jak paserstwo, handel narkotykami, prostytucja itp. Ogólnie chodzi o to, aby poprzez opodatkowanie takich zachowań nie doszło do ich legalizacji. Należy jednak podkreślić, że w myśl orzecznictwa ETS takie rozwiązanie może być uzasadnione w zależności od tego, jaki jest przedmiot nielegalnej czynności.

Chodzi tu o zachowanie zasady neutralności VAT. Oznacza to, że opodatkowaniu VAT mogą nie podlegać czynności, które nie mają wpływu na konkurencyjność w legalnym obrocie takimi samymi towarami, usługami, gdyż w żadnych okolicznościach nie mogą być przedmiotem dozwolonego obrotu. Należy jednak pamiętać o tym, że nawet nielegalny obrót towarami lub usługami nie może podlegać wyłączeniu, jeżeli wywiera wpływ na rynek legalny. Przykładowo można tu wymieniać takie transakcje, jak handel podrobionymi towarami, które posiadają swój odpowiednik, a w zasadzie oryginał, na podstawie którego zostały sfałszowane, wśród towarów legalnych. Również brak np. wymaganej koncesji nie może wpływać na opodatkowanie takiej sprzedaży, jeżeli takie przedmioty podlegają opodatkowaniu VAT.

Zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części

Drugim, przewidzianym w ustawie o VAT, wyłączeniem z obowiązku opodatkowania danej transakcji podatkiem od towarów i usług objęte zostało zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.  Należy w tym miejscu zaznaczyć, że ustawodawca nie wskazał zakresu pojęcia transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Można zatem uznać, że należy je utożsamiać  z szeroko rozumianą dostawą towarów, obejmującą wszelkie czynności skutkujące przeniesieniem prawa do rozporządzania ich przedmiotem jak właściciel, takie jak sprzedaż, zamiana, darowizna. 

Warto podkreślić, że pojęcie przedsiębiorstwa należy rozumieć jako zorganizowany zespół  składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. W szczególności obejmujący takie składniki, jak nazwa, składniki majątku, wszelkie prawa wynikające z różnego rodzaju umów lub stosunków prawnych, a także księgi. Istotne jest istnienie funkcjonalnego i organizacyjnego powiązania poszczególnych składników majątku, których wykorzystanie umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej. 

Na podstawie powyższych rozważań można dojść do wniosku, że czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.  W przypadku, gdy poszczególne składniki przedsiębiorstwa zostaną na mocy porozumienia stron wyłączone z transakcji zbycia przedsiębiorstwa, nie można mówić o faktycznym zbyciu przedsiębiorstwa, ale tylko składników majątku. Oznacza to, że w takim przypadku brak jest podstaw do wyłączenia takiej transakcji z obowiązku VAT. Warto jednak podkreślić, że w sytuacji, gdy wielokrotne zbycie poszczególnych składników przedsiębiorstwa następuje na rzecz jednego nabywcy, to kolejne transakcje należy traktować jako zbycie przedsiębiorstwa, nawet w przypadku, gdy następują one w określonym przedziale czasowym.

Zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa

W przypadku zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa stosuje się regulacje analogiczne do całego przedsiębiorstwa. Podatnik powinien pamiętać, że aby część mienia przedsiębiorstwa mogła zostać uznana za zorganizowaną jego część, musi posiadać zdolność do niezależnego działania gospodarczego jako samodzielny podmiot gospodarczy. Oznacza to, że wchodzące w skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa składniki majątku, zarówno materialne, jak i niematerialne,  muszą umożliwić nabywcy podjęcie działalności gospodarczej w ramach odrębnego podmiotu gospodarczego.

Elżbieta Węcławik, Tax Care
Dominik Mędrzycki, księgowy Tax Care

Czytaj także: Pułapki na korzystających ze zwolnienia z VAT