Dziady czy Halloween? Prezenty rozpakowywane w Wigilię czy w Boże Narodzenie? Noc Kupały czy Walentynki? Coraz częściej tradycje związane z innymi kulturami wkraczają w naszą codzienność, a w świąteczną atmosferę wprowadzają nas zjawiska, które wiążą się z komercyjnym, nie zaś z duchowym podejściem.

Halloween, które stopniowo przyjmuje się także w Polsce, towarzyszy sprzedaż tematycznych słodyczy, gadżetów oraz przebrań. Podobnie jest w przypadku tzw. Black Friday, przypadającego w Stanach Zjednoczonych na piątek po Dniu Dziękczynienia. Wydarzenie to coraz częściej wykorzystywane jest przez polskie sieci handlowe, które pomimo braku tradycji związanych z amerykańskim świętem, organizują sezonowe obniżki i wyprzedaże. W ten sposób symbolicznie rozpoczyna się sezon bożonarodzeniowy.

Efektem działań marketingowych jest spopularyzowany przez reklamy jednego z napojów gazowanych, a następnie przez liczne filmy, charakterystyczny wizerunek Świętego Mikołaja. Z okazji Bożego Narodzenia kupujemy czekoladki i ozdoby z jego podobizną i powtarzamy dzieciom, że przynosi prezenty. Robimy wspólne zakupy na jarmarkach, w domu ustawiamy sztuczną choinkę, a kolędy zastępujemy świątecznymi przebojami.

W lutym Walentynki, które zadomowiły się w naszym kraju mniej więcej w latach 90., wypełniają kilkumiesięczną przerwę pomiędzy Bożym Narodzeniem a Wielkanocą, powielając tym samym amerykańską tradycję.

Na wzajemne przenikanie się obcych kulturowo zwyczajów i ujednolicony sposób spędzania świąt mają wpływ liczne procesy globalizacyjne, zachowania i wzorce, które czerpiemy z popkultury, a także strategie marketingowe stosowane przez znane marki.

Warto również zauważyć, że często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że zjawiska, które wydają nam się tradycyjne i rodzime, wywodzą się z innych kręgów kulturowych. Do takich zwyczajów należy m.in. ubieranie choinki, które dotarło do nas na przełomie XVII i XIX wieku z Niemiec. Z kolei Orszak Trzech Króli, zbliżony do naszych jasełek, wywodzi się z kultury hiszpańskiej. W Polsce coraz większą popularnością cieszy się również Dzień Świętego Patryka, będący narodowym świętem Irlandii, kiedy to spotykamy się z przyjaciółmi i wspólnie spędzamy czas w pubach. Natomiast organizowane w wielu polskich miastach festiwale kolorów, podczas których z radością obsypujemy się barwnymi proszkami, stanowią nawiązanie do hinduistycznego święta Holi.

Dorośli nie zawsze są jednak chętni do przyjmowania obcych kulturowo zwyczajów. Według badania przeprowadzonego w październiku 2015 roku przez dział Data&Insight Havas Media Grup 8 na 10 Polaków nie obchodzi święta Halloween. Okazuje się jednak, że rodzice zgadzają się, aby ich dzieci uczestniczyły w nim. Wspólnie wędrują od domu do domu w poszukiwaniu słodyczy. Powyższy mechanizm wyraźnie pokazuje, jak mogą utrwalać się nowe tradycje i obrzędy. To, w jaki sposób są wychowywane młode pokolenia, szczególnie wpłynie na strukturę przyszłych tradycji. Podobne procesy toczą się zresztą od wieków. Obyczaje od lat dynamicznie się przenikają, z biegiem czasu stając się trwałym elementem danej kultury.

Czy w takim razie jesteśmy skazani na święta, których nie chcemy obchodzić? Niekoniecznie. Po pierwsze, warto w sposób krytyczny podchodzić do nowych zwyczajów – zastanowić się, co oznaczają, skąd pochodzą i przede wszystkim jak się mają do naszych indywidualnych potrzeb. Po drugie, należy zadać sobie pytanie, czy te potrzeby nie są wykreowane przez kampanie marketingowe. I na koniec: okresy świąteczne zawsze stanowią czas wyjątkowy. Istotnym jest spędzanie go wspólnie z rodziną, przyjaciółmi i najbliższymi znajomymi. Jeśli nowe zwyczaje nam to umożliwiają, to może wcale nie są takie złe?

Autor: dr Karol Jachymek, kulturoznawca ze School of Ideas Uniwersytetu SWPS