Z badań BGŻ Optima wynika, że Polacy oszczędzają nie tylko znacznie mniej niż pozostali obywatele państw Unii Europejskiej, ale także mniej niż obywatele krajów o gospodarce porównywalnej do naszej lub biedniejszych. Pod względem liczby mieszkańców, którzy oszczędzają, Polskę wyprzedza Rwanda (55 proc. obywateli), Botswana (58 proc.), Kenia (76 proc.), a także Białoruś, gdzie pieniądze odkłada połowa społeczeństwa.

"Niski odsetek Polaków, którzy dbają o finansowe zabezpieczenie na przyszłość, najczęściej tłumaczy się niskimi zarobkami w naszym kraju. Tymczasem okazuje się, że chociaż nasze obiektywne możliwości finansowe wpływają na sposobność zgromadzenia pokaźnych oszczędności, to sam fakt, czy w ogóle oszczędzamy czy nie, jest znacznie słabiej związany z poziomem dochodów" - uważa Dr Joanna Rudzińska-Wojciechowska, psycholog ekonomiczny z Uniwersytetu SWPS Wrocław. Przynajmniej tak wynika z analizy przeprowadzonej w 2009 roku, opublikowanej w książce Dominiki Maison "Polak w świecie finansów".

Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy niemal od dekady sprawdza postawy Polaków wobec finansów osobistych. Z perspektywy lat widać poprawę, wciąż jednak pozostaje rozdźwięk między deklarowanym a faktycznym podejściem do oszczędzania. Wprawdzie w 2010 58% badanych widziało sens w oszczędzaniu (dziś 70%), jednak zmiana po stronie regularnie oszczędzających jest minimalna - 10% w 2010, a 13% obecnie. Częściej sens w tym widzą kobiety, oszczędzają bardziej regularnie oraz korzystając z bardziej profesjonalnych źródeł informacji niż mężczyźni.

"Zdajemy sobie sprawę z wagi oszczędzania. Jednak w sferze praktycznej wygląda to niezbyt dobrze. 41% odkłada od czasu do czasu, z czego co czwarty deklaruje, że oszczędzać... nie warto. To pokazuje, że odkładanie pieniędzy ma dla nas charakter raczej epizodyczny” - mówi Krzysztof Kaczmar, prezes Zarządu Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy.

Do oszczędzania motywuje posiadanie dzieci. Większość tych, którzy mają własne pociechy (76%) twierdzi, że warto oszczędzać, a tylko 15% uważa przeciwnie. Wśród osób nieposiadających dzieci kształtuje się to inaczej: 65% vs 24%.

Jak tłumaczy Joanna Rudzińska-Wojciechowska, pomimo wzrastającej popularności trendu oszczędzania, ponad połowa polskich gospodarstw domowych nie posiada żadnych oszczędności, a osoby którym udało się odłożyć pieniądze, dysponują najczęściej kwotami w wysokości od 1 do 3 miesięcznych pensji.

"70% twierdzi, że warto oszczędzać, jednak tylko 13% robi to regularnie. Współczynnik ten kształtował się różnie (6% w 2009, 16% w 2015). To jednak mało. Gospodarstwa domowe uzasadniają to zbyt niskimi dochodami, ale z drugiej strony potrzebujemy silniejszych działań edukacyjnych na poziomie krajowym, które zwiększą świadomość finansową Polaków” - dodaje Dariusz Danilewicz, prezes Fundacji Think!

Prawie co czwarty z nas trzyma środki na koncie osobistym, jednak wyjątkowo dużo Polaków (17%) wybiera przysłowiową „skarpetę” jako sposób lokowania pieniędzy. Niewiele mniej (16%) pieniądze przechowuje na koncie oszczędnościowym i lokacie terminowej (14%). Nie korzystamy z funduszy inwestycyjnych (tylko 5%), a jeszcze mniej inwestuje w obligacje (1%) lub gra na giełdzie (1%).

Pomimo wzrastającej popularności trendu oszczędzania, ponad połowa polskich gospodarstw domowych nie posiada żadnych oszczędności, a osoby którym udało się odłożyć pieniądze, dysponują najczęściej kwotami w wysokości od 1 do 3 miesięcznych pensji.

Osoby, które zgromadziły odpowiedni poziom oszczędności, mogą w przypadku utraty pracy pozwolić sobie na przeżycie kilku miesięcy bez dochodów, dłuższe poszukiwania zatrudnienia i większą selektywność w wyborze ofert. Większość Polaków oszczędza pieniądze nieregularnie, pomimo oczywistych korzyści wynikających ze stałego odkładania choćby niewielkiej części wynagrodzenia. Wpłaty w maksymalnej wysokości 250 zł wykonuje regularnie zaledwie co 10. oszczędzający. Jeśli chodzi o formę oszczędzania, Polacy zdecydowanie preferują odkładanie pieniędzy w gotówce lub na lokatach bankowych czy koncie oszczędnościowym, wynika z Diagnozy Społecznej prof. Janusza Czapińskiego.

"Na polu wiedzy o finansach widać nieodrobione lekcje. Ewidentnie jest zapotrzebowanie na edukację, skoro najpopularniejszym narzędziem do lokowania oszczędności pozostaje nieoprocentowany ROR. Prawie co 5 z oszczędzających rozumie odkładanie pieniędzy jako włożenie ich do szuflady, a produkty o charakterze inwestycyjnym łącznie stanowią jedynie 10% wskazywanych sposobów oszczędzania” - zauważa Marcin Rosiecki, dyrektor Departamentu Bankowości Prywatnej w Citi Handlowy.

Jak najczęściej usprawiedliwiamy swoje niepowodzenia w zakresie oszczędzania?

Joanna Rudzińska-Wojciechowska tłumaczy, że popularną wymówką jest: „oszczędzanie nie leży w mojej naturze”, która nie stanowi racjonalnego usprawiedliwienia dla braku nawyku tworzenia rezerwy finansowej. Związki pomiędzy umiejętnością oszczędzania a cechami osobowości nie są silne i nie determinują tego, czy udaje nam się odłożyć pieniądze czy nie. Istnieją jednak pewne cechy osobowości, które sprzyjają oszczędzaniu. Badania wykazują, że częściej oszczędzają osoby sumienne, stabilne emocjonalnie oraz introwertyczne. Sumienność wiąże się z skłonnością do planowania przyszłych działań, samodyscypliną i preferowaniem większych nagród, na które trzeba poczekać niż mniejszych, które można otrzymać natychmiast. Osoby posiadające te cechy, wykazują zdolność do kontrolowania swoich finansów, np. prowadzenia budżetu domowego, co sprawia, że rzadziej popadają w długi.

Raport z IX edycji badań "Postawy Polaków wobec finansów" dostępny jest na stronie Fundacji Kronenberga (PDF).