Eksperci programu badawczego ESPON wskazują na szereg inicjatyw, podejmowanych przez Komisję Europejską i poszczególne regiony kontynentu, które mogą w przyszłości pomóc w transformacji cyfrowej systemu opieki zdrowia w Europie.

Jak wskazuje raport ESPON, jednym z filarów UE jest swoboda przepływu ludzi, pozwalająca odwiedzić dowolne państwo Wspólnoty lub zamieszkać w nim, korzystając z tamtejszej opieki zdrowotnej. Natomiast warunkiem wyboru odpowiedniej metody leczenia, zarówno niegroźnych dolegliwości, jak i chorób zakaźnych (takich jak COVID-19) czy schorzeń przewlekłych (np. nowotwory) jest posiadanie maksymalnej ilości informacji dotyczących historii medycznej pacjenta. Niestety, jak przypominają eksperci ESPON, szybki i bezpieczny transfer takich danych pomiędzy systemami zdrowotnymi poszczególnych państw Wspólnoty to wciąż cel czekający na realizację.

Cyfryzacja opieki medycznej oczywiście postępuje - natomiast wciąż ma głównie charakter wewnątrzkrajowy. Również w Polsce powszechnie korzystamy z rozwiązania EMR (ang. Electronic Medical Record), czyli cyfrowej wersji tradycyjnej dokumentacji medycznej tworzonej w ramach szpitala lub przychodni.

Z kolei większość państw członkowskich UE używa EHR (ang. Electronic Health Record), czyli elektronicznego rekordu zawierającego wszystkie dane o pacjencie, które swobodnie można wymieniać pomiędzy usługodawcami medycznymi. Jednak Komisja Europejska alarmuje, że oba systemy często generują problemy z transferem danych w obrębie jednego kraju, nie wspominając już o przepływach międzynarodowych. Ponadto wiele z przyjętych rozwiązań nie jest w pełni zgodnych z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych. Prowadzi to do braku interoperacyjności technicznej między systemami dokumentacji, a także problemów w takich kwestiach, jak identyfikacja pacjenta, uwierzytelnianie pracowników służby zdrowia, semantyka językowa czy prywatność danych.

Odpowiedzią na to wyzwanie ma być cyfrowa elektroniczna transgraniczna usługa zdrowotna (eHDSI), stanowiąca infrastrukturę zapewniającą obywatelom UE ciągłość opieki podczas ich wyjazdów do innego kraju Wspólnoty. Dzięki niej państwa członkowskie będą mogły wymieniać dane medyczne w sposób bezpieczny, wydajny i interoperacyjny. Mowa tu o dwóch narzędziach: recepcie elektronicznej (umożliwiającej wykup leków w dowolnym miejscu w obrębie Unii) oraz kartotece pacjenta (zawierającej informacje na temat ważnych aspektów związanych ze zdrowiem, takich jak alergie, zażywane aktualnie leki, przebyte choroby, zabiegi chirurgiczne).

Oprócz siedmiu państw członkowskich, w których usługi te są obecnie wdrażane, 18 innych krajów, w tym Polska, zobowiązało się do opracowania podobnych rozwiązań, które połączą ich krajowe systemy e-zdrowia ze wspólną unijną infrastrukturą technologii informacyjnych. Początkowo planowano, że prace potrwają do 2022 r., jednak w związku z pandemią COVID-19 ogólnoeuropejskie wdrożenie zostało przełożone na 2025 rok. W niektórych państwach członkowskich stosowanie e-recept i kartotek pacjentów jest powszechną praktyką od wielu lat - w innych jednak dopiero niedawno rozpoczęto projekty pilotażowe.

Technologie cyfrowe, takie jak sztuczna inteligencja, 5G, internet rzeczy czy robotyka oferują nowe możliwości przekształcenia sposobu, w jaki otrzymujemy i świadczymy usługi zdrowotne czy opiekuńcze. Zdaniem autorów raportu ESPON, aby pobudzić tę cyfrową innowacyjność, należy przede wszystkim stworzyć regionalne ekosystemy, łączące tradycyjne podmioty świadczące usługi zdrowotne, sektor publiczny, przemysł farmakologiczny, przedsiębiorstwa i instytuty badawcze.

Przykładem takiej współpracy w obszarze cyfryzacji usług medycznych jest OuluHealth - fiński ekosystem dążący do wdrażania innowacji zdrowotnych i pobudzenia biznesu health-tech. Aktywnie rozwija on partnerstwa z naukowcami, sieciami biznesowymi oraz regionalnymi, krajowymi i międzynarodowymi instytutami badawczymi. Wraz z innymi ekosystemami ze Skandynawii angażuje się m.in. w poprawę jakości opieki nad osobami starszymi. Podobne inicjatywy wspierające rozwój nowoczesnych rozwiązań w medycynie funkcjonują w Belgii, Włoszech i Hiszpanii.

Podmioty świadczące usługi opieki zdrowotnej są również naturalnymi kandydatami do wspólnego zamawiania innowacji cyfrowych. Wiąże się to z coraz ściślejszą współpracą instytucji z różnych krajów UE w obszarze zamówień publicznych.

Zamówienia publiczne na innowacje (PPI) są wykorzystywane w przypadku wyzwań, którym można sprostać za pomocą nowych rozwiązań bliskich komercjalizacji lub już skomercjalizowanych w niewielkiej ilości. Natomiast przedkomercyjne zamówienia publiczne (PCP) są preferowane, gdy nie istnieją rozwiązania bliskie wprowadzenia na rynek i gdy potrzebne są nowe prace badawczo-rozwojowe.

ESPON przypomina, że dotychczas UE wsparła łącznie 13 projektów PCP, 3 projekty PPI i 5 połączonych projektów PCP i PPI dotyczących cyfrowej opieki zdrowotnej kwotą 61,1 mln EUR (całkowita wartość inwestycji wyniosła 82,7 mln EUR), z których skorzystało ponad 200 zamawiających w całej Unii. Około 38 proc. zamawiających stanowiły organy publiczne (z wyłączeniem organizacji badawczych i placówek szkolnictwa wyższego), 18 proc. - szpitale uniwersyteckie, a 16 proc. - organizacje typu for-profit. Najbardziej aktywnymi zamawiającymi w ramach PCP i PPI były organizacje zlokalizowane w regionach o dużych osiągnięciach w zakresie innowacji - w Belgii, Danii, Finlandii czy Szwecji.