Katalog świadczeń socjalnych ustala się ze wszystkimi pracownikami przedsiębiorstwa bądź z ich wybranymi przedstawicielami w sytuacji, kiedy w firmie nie ma związków zawodowych. Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS) ustalony w ten sposób zakres świadczeń powinien być zapisany w wewnętrznym regulaminie funduszu.

Kryterium dochodowe

Świadczenia z ZFŚS nie mogą być przez pracodawcę rozporządzane w dowolny sposób, ponieważ ściśle reguluje to ustawa. Pracodawca, który przyznaje środki z funduszu socjalnego, zawsze powinien brać pod uwagę kryterium dochodowe (socjalne) pracownika, zależne od jego sytuacji życiowej, rodzinnej oraz materialnej.  

− Wyroki Sądu Najwyższego z 20 sierpnia 2001 r., I PKN 579/00, i z 16 sierpnia 2005 r., IPK 12/05 potwierdziły, że pracodawca nie może w sytuacji przyznawania świadczeń kierować się stażem pracy zatrudnionego czy też efektami jego pracy. Istotne w tej sprawie jest stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym kryterium socjalne dotyczy przyznawania ulgowych świadczeń i usług (wyrok z 23 października 2008 r., II PK 74/08) – mówi Agnieszka Janowska, radca prawny, dyrektor działu prawa pracy w TGC Corporate Lawyers.

Podział środków bywa często kłopotliwy dla pracodawców. Zdarza się, że wydają oni pieniądze niezgodnie z przeznaczeniem ZFŚS lub błędnie określają potrzeby socjalne swoich pracowników.

− Przyznając pomoc z funduszu socjalnego, warto dokonać wcześniejszej analizy struktury personelu, wieku pracowników, wysokości wynagrodzeń oraz liczby i wieku dzieci osób, które są uprawnione do otrzymania pomocy z firmowego funduszu – mówi Dorota Strzelec, psycholog pracy, konsultantka zarządzania kadrami w TGC Corporate Lawyers

Wakacje pod gruszą na koszt pracodawcy

Jednym z najpopularniejszych benefitów opłacanych ze środków funduszu socjalnego jest m.in. dofinansowanie do wypoczynku pracownika. Świadczenie to pozwala uzyskać dopłatę do wypoczynków krajowych i zagranicznych, również takich, które pracownik organizuje we własnym zakresie. O dopłaty można się starać raz w roku i dotyczą one urlopu, który trwa 14 dni kalendarzowych. W tym przypadku kryterium przyznania dofinansowania jest wysokość dochodów osób, które wraz z pracownikiem prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Należy pamiętać, że to świadczenie zwolnione jest ze składek ZUS, ale podlega podatkowi dochodowemu od osób fizycznych (PIT).

Podobnie wygląda sytuacja z wypoczynkiem dzieci. Jeśli nie ukończyły one jeszcze 18 lat, pracownik może ubiegać się o dofinansowanie do swojego wypoczynku i każdego swojego dziecka. Ważne, że o dofinansowanie można starać się nawet wówczas, kiedy nasz współmałżonek uzyskał już środki na ten sam cel od swojego pracodawcy. To świadczenie jest zwolnione ze składek ZUS, PIT także nie obowiązuje, ale jedynie w części wypoczynku zorganizowanego dla dzieci do lat 18.

Niemniej popularna jest pomoc w formie rzeczowej, np. paczki świąteczne dla dzieci pracowników. Także w tym przypadku kryterium przyznawania świadczenia jest sytuacja materialna. Dlatego pracodawca powinien dostosować wartość paczek do wysokości wynagrodzeń pracownika, podobnie jak ma to miejsce przy dofinansowaniu wypoczynku. Jeżeli wartość paczki nie przekroczy w roku podatkowym kwoty 380 zł, to wówczas nie podlega ona podatkowi od osób fizycznych.

Zgodnie z ustawą o ZFŚS środki z funduszu mogą być również przeznaczone na pożyczki dla celów mieszkaniowych, jednak na warunkach określonych umową. W rozumieniu przepisów obejmują one m.in. uzupełnienie wkładu budowlanego, pokrycie kosztów wykupu lokalu na własność, uzupełnienie wkładu własnego na budowę domu, mieszkania czy remontów i modernizacji. Kwotę pożyczki na cele mieszkaniowe oraz jej oprocentowanie co roku ustala pracodawca w zależności od środków, którymi dysponuje fundusz.

Z funduszu socjalnego można również opłacić działalność kulturalno-oświatową oraz sportowo-rekreacyjną. Pozwala on całościowo dofinansować m.in. dopłaty do ceny biletów do kina, teatru, na koncert lub inne imprezy kulturalno-rozrywkowe. Podobnie jest z zajęciami sportowymi, basenem czy siłownią itp.

Świadczeniem, które cieszy się bardzo dużym powodzeniem wśród polskich pracodawców, są bony towarowe, talony, kupony czy też inne znaki, które upoważniają do wymiany na towary i usługi. Przyznając bony, pracodawca powinien wziąć pod uwagę sytuację życiową, materialną i rodzinną zatrudnionych. Kwoty, na którą opiewają bony, muszą być zróżnicowane. Wszyscy pracownicy nie mogą otrzymać bonów o jednakowej wartości. Pracodawcy często mylnie kwalifikują je jako świadczenia rzeczowe, które ustawowo zwolnione są z podatku do 380 zł w roku podatkowym. W  myśl artykułu 21 ust. 1 pkt 67 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, świadczeniami rzeczowymi nie są bony, talony czy inne znaki – dodaje Agnieszka Janowska z TGC Corporate Lawyers.

Z funduszu socjalnego pracodawcy opłacają również wyjazdy i imprezy integracyjne, ale i w tym  przypadku muszą być spełnione określone wymogi. Przede wszystkim wyjazd i impreza powinny mieć charakter wypoczynkowy, rekreacyjno-sportowy lub kulturalno-oświatowy, natomiast dofinansowanie dla poszczególnych pracowników powinno być zróżnicowane ze względu na ich sytuację materialną, rodzinną, życiową.

Z funduszu socjalnego pracodawca może również pokryć koszty bezzwrotnych zapomóg w formie finansowej lub rzeczowej. O taką pomoc mogą starać się pracownicy, którzy z powodu wypadków losowych znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej (np. pożar mieszkania).

Działalność socjalna, czyli jaka?

Zgodnie z ustawą o ZFŚS środki z funduszu powinny być przeznaczone na działalność socjalną, czyli na różne formy wypoczynku, sportowo–rekreacyjne, udzielanie pomocy materialnej (rzeczowej lub finansowej), a także zwrotną czy bezzwrotną pomoc na cele mieszkaniowe w warunkach określonych umową. 

− Gospodarowanie środkami  socjalnymi reguluje ustawa o ZFŚS, ale zdarza się, że pracodawcy próbując rozszerzyć katalog świadczeń, wychodzą poza definicję działalności socjalnej.
Przykładami niewłaściwego dysponowania funduszami jest m.in. finansowanie szkoleń czy też innych form edukowania pracowników, opieka medyczna, ubezpieczenia oraz dopłaty do przejazdów i dojazdów do pracy – dodaje Dorota Strzelec. − Do działalności socjalnej nie możemy również zakwalifikować finansowania upominków i prezentów dla pracowników oraz dopłat do żywienia zbiorowego (stołówka). Te świadczenia pracodawca musi finansować ze środków obrotowych – kończy ekspert.

ZUS, a może PIT?

Świadczenia z funduszu socjalnego są generalnie zwolnione ze składek ZUS, natomiast częściowo podlegają podatkowi od osób fizycznych (§2 ust. 1 pkt 19 i 21 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, DzU nr 161, poz. 1106ze zm.).

Agnieszka Janowska, radca prawny TGC Corporate Lawyers
Dorota Strzelec, doradca zawodowy StaffPoland