Spadki i darowizny przekazywane w ramach najbliższej rodziny podlegają zwolnieniu podmiotowemu z obowiązku podatkowego. Zarówno ich przedmiot, jak i wartość z zasady nie odgrywają tu żadnej roli. Jednakże określenie „najbliżsi” niejednokrotnie nie pokrywa się z jego potocznym znaczeniem, co w wielu przypadkach przysparza podatnikom niepotrzebnych kłopotów. 

Wszystko zależy od grupy

Zarówno wysokość podatku, jak i określenie warunków uprawniających do zwolnienia czy kwoty, po przekroczeniu której pojawią się obowiązki podatkowe uzależnione są od tzw. grupy podatkowej. Określa ona relacje wiążące obie strony, tzn. darczyńcę i obdarowanego, spadkodawcę i spadkobiercę itd. 

Trzy grupy podatkowe

Generalną zasadą jest, że opodatkowaniu nie podlega nabycie od jednej osoby, jeżeli ich łączna wartość w ciągu 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie wraz z wartością ostatniej darowizny nie przekracza:

• 9637 zł w przypadku nabywców z I grupy podatkowej,
• 7276 zł w przypadku nabywców z II grupy podatkowej,
• 4902 zł w przypadku nabywców z III grupy podatkowej.

Darowizny do tej kwoty nie wymagają zgłoszenia do urzędu skarbowego i opodatkowania. Po przekroczeniu tych kwot trzeba już uważać. W ustawie są przewidziane zwolnienia i ulgi, jednak ich skuteczność będzie uzależniona od spełnienia określonych przepisami warunków. 

I grupa – małżonek, zstępni (dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie;

II grupa – zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków, rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;

III grupa – inni nabywcy.

Zięć poza najbliższą rodziną 

W myśl ustawy o podatku od spadków i darowizn, bez względu na kwotę, zwolnione od podatku mogą być spadki i darowizny tylko od członków najbliższej rodziny podatnika. Warto w tym miejscu uściślić, że w ujęciu podatkowym najbliżsi to: małżonek, rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, pasierbowie, ojczym, macocha i rodzeństwo. Uwaga! Skorzystanie ze zwolnienia wymaga co do zasady zgłoszenia fiskusowi oraz udokumentowania darowizny dowodem przelewu na rachunek obdarowanego.

Należy pamiętać, że teściowa, teść, zięć i synowa nie stanowią najbliższej rodziny, co w konsekwencji może spowodować konieczność uregulowania zobowiązania podatkowego tytułem darowizny obejmującej te osoby. 

Obowiązek podatkowy po przekroczeniu kwoty wolnej od podatku

Analizując zagadnienia związane z podatkiem od spadków i darowizn, istotne wydaje się, aby zaznaczyć, że obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych i to on zobowiązany jest do zapłaty podatku, jak również uregulowania wszelkich formalności.

Przede wszystkim należy pamiętać o zgłoszeniu do organu podatkowego darowizny, której wartość przekracza określoną przepisami kwotę wolną od podatku. I tak dla I grupy podatkowej wartość ta wynosi 9 637 zł od jednej osoby. Oznacza to, że obowiązkiem zięcia, któremu teść podarował kwotę 30 000 zł, jest odprowadzenie odpowiedniej kwoty podatku od nadwyżki. 

Jeżeli wartość darowizny przekracza kwotę wolną od podatku, należy zgłosić i opodatkować

Konieczne jest zatem złożenie zeznania podatkowego. W tym celu należy wypełnić specjalny formularz SD-3, czyli "Zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych", w którym należy określić tzw. czystą wartości rzeczy lub praw majątkowych, czyli w analizowanym przypadku wskazać pełną kwotę pożyczki – 30 000 zł. 

Warto w tym miejscu wspomnieć, że w przeciwieństwie do innych podatków, wypełniając formularz SD-3, spadkobierca bądź obdarowany nie oblicza podatku sam. Wartość zobowiązania podatkowego określa fiskus na mocy decyzji, po otrzymaniu której podatnikowi przysługuje 14 dni na zapłacenie ustalonego podatku. 

Ponadto warto zauważyć, że formularza SD-3 nie składa się, jeśli sprawa przechodzi przez notariusza, do którego należy przekazanie wszelkich informacji na temat darowizny, jak również pobór podatku.

Ale jest jeszcze zwolnienie darowizny na cele mieszkaniowe 

Dla pierwszej grupy podatkowej przewidziane zostało także zwolnienie nabycia w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy w wysokości nieprzekraczającej 9 637 zł od jednego darczyńcy, a jeżeli jest wielu darczyńców, trzeba pilnować, czy przez 5 lat wszystkie darowizny nie przekroczą 19 274 zł. Żeby skorzystać z tego zwolnienia należy otrzymane pieniądze lub rzeczy przeznaczyć na cele mieszkaniowe. Jest na to 12 miesięcy. 

Ale uwaga! Jeżeli pieniądze teść zamiast zięciowi przelałby na konto córki, która zgłosiłaby ją w ciągu 6 miesięcy fiskusowi, przysługiwałoby zwolnienie bez względu na cel i wysokość darowizny. 

Wartość podatku naliczana na zasadzie skali

Sposób określania zobowiązania podatkowego, jakie ciąży na podatniku, który otrzymał majątek drogą darowizny, może wydawać się nieco skomplikowany. Generalnie należy pamiętać, że wartość podatku ustala się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według skal przewidzianych dla poszczególnych grup podatkowych. I tak dla podatników należących do I grupy podatek wynosi:

• 3% od wartości nadwyżki ponad kwotę wolną od podatku, jeżeli jej wartość nie przekracza 10 278 zł,
• 308 zł 30 gr i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł w przypadku nadwyżki mieszczącej się w przedziale od 10 278 zł do 20 556 zł,
• 822 zł 20 gr i 7% nadwyżki ponad 20 556 zł.

Wracając do przykładu podatnika, który otrzymał od teścia kwotę 30 000 zł, wartość nadwyżki nad kwotę wolną od podatku wynosi 20 363 zł. W związku z tym podatek tytułem darowizny po zaokrągleniu wyniesie:

308 zł 30 gr + 5% x (20 363 zł – 10 085 zł) = 308 zł 30 gr + 504 zł 25 gr = 813 zł.

Elżbieta Węcławik, Tax Care
Dorota Kępka, księgowa Tax Care

Czytaj także: Dochody małoletniego dziecka wykaż w swoim zeznaniu