Od końca lat 80 tych XX w. w ocenie państw wysoko rozwiniętych, wśród których znalazły się w szczególności USA, Japonia, Kanada, Szwajcaria oraz ówcześni członkowie Unii Europejskiej, dotychczas istniejące regulacje z zakresu ochrony paw własności intelektualnej (czyli przede wszystkim Konwencje: paryska, berneńska, rzymska oraz Traktat waszyngtoński) były niewystarczające, szczególnie w zakresie ochrony nowoczesnych technologii sektora chemicznego, agrochemicznego czy elektronicznego w międzynarodowym obrocie. Miały również tę wadę, że kraje, które najczęściej naruszały prawa własności intelektualnej, nie były stronami tych konwencji.

TRIPS i kontrowersje z nim związane

Aktem prawa międzynarodowego publicznego, który w szerszym zakresie chronił interesy państw wysoko rozwiniętych, był TRIPS, czyli Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (pol. Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej). Aspekty później uregulowane w TRIPS zostały przez te państwa włączone do urugwajskiej rundy negocjacji GATT, czyli General Agreement on Tariffs and Trade (pol. Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu), w efekcie czego TRIPS stał się załącznikiem 1C do Porozumienia w sprawie utworzenia Światowej Organizacji Handlu (WTO).

Wskutek wprowadzenia powyższej regulacji państwo nie może stać się członkiem WTO bez akceptacji TRIPS. Nie może więc korzystać z przywilejów wolnego handlu towarami lub usługami zagwarantowanych w GATT 1994 lub GATS bez związania się Porozumieniem TRIPS.

TRIPS jest więc obecnie jedynym międzynarodowym porozumieniem w zakresie ochrony praw własności intelektualnej, które ma tak powszechny charakter – wszyscy członkowie WTO (obecnie 157) są jego stronami. Obejmuje swoim zakresem najważniejsze przedmioty ochrony praw własności intelektualnej (m.in. prawa autorskie i prawa pokrewne oraz tradycyjne prawa własności przemysłowej), wprowadzając minimalny standard ochrony w zakresie tych praw, jaki powinien być zapewniony w każdym państwie będącym członkiem WTO. Z uwagi na fakt, że standardy narzucone przez TRIPS w podobny sposób obowiązują państwa rozwinięte i rozwijające się, zachodzi konieczność ich wdrożenia na wysokim poziomie w krajach, których dotychczasowy stopień rozwoju nie pozwala na ścisłe ich przestrzeganie. Stąd Porozumienie to, z uwagi na skutki gospodarcze i społeczne, które wywołuje, stało się jednym z najbardziej kontrowersyjnych instrumentów prawa międzynarodowego. Warto w tym miejscu zauważyć, że z danych Banku Światowego za 2002 r. wynika, że implementacja TRIPS w państwach rozwijających się spowodowała roczne straty netto na poziomie: Brazylia US$ 530 mln, Chiny US$ 5 mld, Indie US$ 903 mln, Korea Płd US$ 15 mld. Jednocześnie w tym okresie (2005 r.) kraje rozwijające płaciły łącznie netto US$ 17 mld z tytułu opłat licencyjnych w większości na rzecz państw rozwiniętych. W efekcie szereg komentatorów wskazuje, że Porozumienie TRIPS zwiększyło dystans pomiędzy państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się, a także podniosło koszty dostępu do nowych technologii.

Dalej niż TRIPS

Od czasu wejścia w życie TRIPS, aby rozszerzyć zakres ochrony w nim zagwarantowany, państwa rozwinięte wykorzystywały tzw. porozumienia TRIPS-plus do których w pierwszym rzędzie należy zaliczyć tzw. FTA, czyli Free Trade Agreements (pol. Porozumienia o Wolnym Handlu), tj. bilateralne umowy zawierane przez USA z innymi państwami mające na celu zacieśnienie współpracy gospodarczej i wymiany handlowej oraz umowy stowarzyszeniowe UE. W każdym z tych traktatów zaostrzano regulacje TRIPS dotyczące międzynarodowego poziomu ochrony własności intelektualnej.

Jednym z powodów rozdzielności ACTA od struktur WTO były protesty członków WTO – zwłaszcza Indii i Chin, które znalazły wyraz w krytycznych wypowiedziach pod adresem ACTA wyrażonych m.in. w trakcie spotkania Rady TRIPS 8-9 czerwca 2010 r. zarzucającym negocjującym stronom chęć zaburzenia i tak delikatnej równowagi, którą udało się osiągnąć, negocjując TRIPS.

ACTA to umowa TRIPS-plus…?

W trend rozszerzania zakresu przedmiotowego TRIPS wpisuje się ACTA. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego ACTA nie jest – tak jak TRIPS – związana z członkostwem w WTO. Powołane przez ACTA ciało administracyjne, Komitet ds. ACTA, ma być niezależne od obecnie funkcjonujących instytucji międzynarodowych zajmujących się ochroną własności intelektualnej, a więc od WIPO World Intellectual Property Organization (pol. Światowej Organizacji Własności Intelektualnej), od WTO czy od innych organizacji wyspecjalizowanych ONZ.

…ale czy aż tak korzystna dla UE…?

Paradoksalnie – analizy przygotowane przez Parlament Europejski pokazują, że UE w zasadzie niewiele zyskuje na poszerzaniu granic ochrony własności intelektualnej poprzez przyjęcie ACTA, z uwagi na brak przystąpienia do niej szerszej liczby państw, z których pochodzi największa część obrotu podrobionymi towarami. Podobnie jak w przypadku przyjęcia TRIPS, państwa zainteresowane przyjęciem bardziej restrykcyjnych regulacji są w mniejszości, ale kumulują dużo większy potencjał finansowy w zakresie przychodów z tytułu eksportowanych praw własności intelektualnej. W ramach Unii Europejskiej jedynie Dania, Szwecja, Holandia, Francja i Wielka Brytania mogą pochwalić się dodatnim bilansem w tym zakresie. Wymownym jest fakt, że zarówno Chiny, Brazylia, jak i Indie nie są zainteresowane jej podpisaniem. Natomiast Meksyk, który przystąpił do negocjacji ACTA, na razie wstrzymuje się z ratyfikacją.

Pojawiają się także głosy wskazujące, że nie wiadomo, na ile przyjęcie ACTA będzie wiązać USA z uwagi na plany zastosowania w stosunku do ACTA koncepcji self executing agrement, zamiast procedury ratyfikacji tej umowy przez Kongres.

Aleksandra Auleytner, Radca Prawny
Jacek Pakuła, Aplikant Radcowski

Tekst ten pochodzi z IP Law Blog Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka – http://blog.dzp.pl/ip – i jest objęty licencją CC BY-ND 3.0. Wyrażone w nim opinie mogły ulec dezaktualizacji od czasu publikacji.