W listopadzie 2024 r. przedstawiciele rządu, w tym Maciej Berek, członek Rady Ministrów i Przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów, a także minister funduszy Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz potwierdzili, że planowane na 1 stycznia 2025 r. pełne oskładkowanie umów cywilnoprawnych zostanie przesunięte co najmniej o rok. Już w grudniu br. mają rozpocząć się negocjacje z UE w sprawie tego kroku milowego KPO.

Przyjrzyjmy się najważniejszym faktom i mitom związanym z tą kontrowersyjną reformą, która budzi ogromne emocje zarówno wśród przedsiębiorców, jak i pracowników.

MIT 1: Biznes i pracodawcy popierają ozusowanie wszystkich umów cywilnoprawnych

Rzeczywistość przedstawia się zupełnie inaczej. Największe organizacje biznesowe w kraju, w tym Business Center Club i Konfederacja Lewiatan, zdecydowanie sprzeciwiają się tej reformie. Wśród wszystkich organizacji biznesowych jedynie Federacja Przedsiębiorców Polskich popiera te zmiany, co pokazuje, jak jednoznaczne jest stanowisko środowiska biznesowego.

Sytuacja gospodarcza w ostatnich latach znacząco się pogorszyła. Polska gospodarka zmaga się z bezprecedensowym wzrostem kosztów prowadzenia działalności.

• Płaca minimalna wzrosła o 40% w ciągu ostatnich dwóch lat, a od nowego roku czeka nas kolejny wzrost o 8,5% - to ewenement w skali światowej. W połączeniu z inflacją CPI sięgającą blisko 35% w ciągu ostatnich 3,5 roku, prowadzi to do poważnego kryzysu w wielu branżach.

Stanowczo sprzeciwiamy się kolejnym próbom oskładkowania umów o dzieło i zwiększania obciążeń związanych z umowami zleceń. Działania te są szkodliwe dla polskiej gospodarki i wpisują się w trend zwiększania kosztów przedsiębiorstw, w tym kosztów pracy. Polska gospodarka staje się przez to mniej konkurencyjna i nisko marżowa, a przez to narażona jest na bankructwa w sytuacjach szoków i kryzysów gospodarczych – podkreśla Katarzyna Lorenc, ekspertka Business Center Club ds. rynku pracy.

Skutki już są widoczne i alarmujące. Ponad 550 tysięcy małych przedsiębiorstw tylko w zeszłym roku przestało działać lub zawiesiło działalność. To największa fala zamykania firm w historii polskiej gospodarki po 1989 roku.

• Co więcej, dla 68% przedsiębiorstw zatory płatnicze stanowią istotną barierę w prowadzeniu działalności gospodarczej. 
• Co piąta firma nie płaci kontrahentom w terminie, ponieważ sama nie otrzymuje zapłaty od swoich klientów.

Eksperci zwracają uwagę, że wprowadzenie dodatkowych obciążeń w postaci pełnego ozusowania umów cywilnoprawnych może być tym czynnikiem, który dla wielu firm okaże się "gwoździem do trumny". Szczególnie narażone są mikroprzedsiębiorstwa i małe firmy, które stanowią ponad 90% wszystkich podmiotów gospodarczych w Polsce.

FAKT 2: Umowy o dzieło to marginalny sposób zatrudnienia w Polsce

Dane są jednoznaczne i obalają powszechne przekonanie o masowym nadużywaniu umów o dzieło. Co roku do ZUS zgłaszanych jest ponad 1,6 mln takich umów, co przekłada się na około 350 tys. osób.

• Jednak kluczowy jest fakt, podkreślany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej: zaledwie około 2% osób (około 7 tys. twórców) traktuje umowy o dzieło jako główną formę zarobkowania.

Te statystyki pokazują rzeczywistą skalę zjawiska - pozostałe 98% wykorzystuje umowy o dzieło jako dodatkowe źródło dochodu, najczęściej obok umowy o pracę.

Oznacza to, że argumenty o powszechnym zastępowaniu umów o pracę umowami o dzieło nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości.

PÓŁPRAWDA 3: Ozusowanie wszystkich umów to wymóg Unii Europejskiej

Ta kwestia wymaga szczegółowego wyjaśnienia. Choć reforma jest obecnie elementem Krajowego Planu Odbudowy, to warto podkreślić kluczowy fakt: nie był to pierwotny pomysł Unii czy Komisji Europejskiej.

• To poprzedni rząd PiS wpisał ten warunek do kamieni milowych KPO, oznaczony jako A71G.

Pierwotnie reforma miała wejść w życie jeszcze w 2023 roku, jednak rząd Mateusza Morawieckiego odłożył jej realizację w czasie, przede wszystkim z obawy o polityczny koszt takiego ruchu oraz spodziewany społeczny sprzeciw. Obecnie trwają rozmowy o możliwości renegocjacji tego punktu z Komisją Europejską.

Warto zauważyć, że inne kraje Unii Europejskiej mają różne podejścia do oskładkowania umów cywilnoprawnych, a KE nie narzuca jednego modelu.

To pokazuje, że możliwe jest wypracowanie rozwiązań lepiej dostosowanych do specyfiki polskiego rynku pracy.

MIT 4: Ozusowanie umów przełoży się na wyższe emerytury

Badanie UCE Research z sierpnia 2024 r., przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 1007 osób, pokazuje głęboki sceptycyzm Polaków wobec państwowego systemu emerytalnego.

• Aż 71,5% badanych nie wierzy w to, że przyszła państwowa emerytura pozwoli na godne życie. Z tego 34,76% odpowiedziało "zdecydowanie nie", a 34,74% "raczej nie".

• Zaledwie 17,58% respondentów ma nadzieję na godną państwową emeryturę, przy czym tylko 7,55% jest o tym zdecydowanie przekonanych.

Prognozy ekspertów potwierdzają te obawy. Zarówno Komisja Europejska, jak i ZUS przewidują dramatyczny spadek stopy zastąpienia - od 2050 roku ma ona wynosić zaledwie 20%.

• W praktyce oznacza to, że dzisiejsi 30-40 latkowie otrzymają emeryturę stanowiącą jedynie 1/5 swojej ostatniej płacy.

Sytuację dodatkowo komplikują zmiany demograficzne. W 2049 roku aż 1/3 Polaków będzie mieć powyżej 65 lat. Według prognoz ZUS do 2080 roku liczba Polaków w wieku produkcyjnym spadnie do niewiele ponad 14 mln, podczas gdy liczba seniorów przekroczy 15 mln.

• To oznacza, że na jednego emeryta będzie przypadać mniej niż jedna osoba pracująca.

Dodatkowym czynnikiem obniżającym realną wartość przyszłych emerytur jest inflacja. Mimo że system przewiduje waloryzację świadczeń, to jak pokazuje praktyka, nigdy nie nadąża ona za rzeczywistym wzrostem kosztów życia. Indeksacja opiera się na wskaźniku inflacji CPI, który zazwyczaj jest niższy niż realne podwyżki cen odczuwane przez emerytów.

MIT 5: Polacy chcą ozusowania umów cywilnoprawnych

Badania UCE Research z sierpnia 2024 r., przeprowadzone na reprezentatywnej próbie, pokazują jednoznaczne stanowisko społeczeństwa.

• Na pytanie o konieczność negocjacji z Komisją Europejską w sprawie zmiany kamienia milowego dotyczącego ozusowania umów, większość respondentów (58,9%) opowiedziała się za podjęciem takich rozmów. W tym 25,3% odpowiedziało "zdecydowanie tak", a 33,7% "raczej tak".

Szczególnie istotny jest fakt, że tylko niewielka część społeczeństwa popiera obecną propozycję zmian - zaledwie 14,6% badanych jest za wprowadzeniem pełnego ozusowania. Z tego 5,7% odpowiedziało "zdecydowanie nie" wobec negocjacji, a 8,9% "raczej nie". Pozostałe 26,4% respondentów nie miało zdecydowanego zdania w tej sprawie.

MIT 6: Budżet państwa znacząco zyska na ozusowaniu umów

Szczegółowe analizy finansowe obalają mit o znaczących korzyściach dla budżetu państwa. Ozusowanie samych umów o dzieło ma przynieść około 0,6 mld zł rocznie. To liczba, którą warto zestawić z całościowym budżetem ZUS - w 2023 roku instytucja ta pobrała składki przekraczające 400 mld zł.

• Oznacza to, że dodatkowe wpływy z umów o dzieło stanowiłyby zaledwie 0,15% obecnego budżetu ZUS.

Nawet przy uwzględnieniu wszystkich umów cywilnoprawnych, szacowane wpływy w wysokości 4 mld zł stanowią jedynie 1% budżetu ZUS. W szerszym kontekście finansów publicznych, gdzie dochody budżetu państwa na 2024 r. planowane są na poziomie 682 mld zł, a wydatki około 866 mld zł, mówimy o marginalnym wzroście przychodów o zaledwie 0,58%.

Co więcej, należy wziąć pod uwagę koszty administracyjne związane z obsługą zwiększonej liczby składek oraz potencjalne straty wynikające z przeniesienia części działalności do szarej strefy.

MIT 7: Freelancerzy to krezusi na umowach o dzieło

Badanie "Freelancing w Polsce 2023" przedstawia zupełnie inny obraz rynku freelancerskiego niż powszechnie się uważa.

• 70% polskich wolnych strzelców to osoby w wieku 26-45 lat, z czego największą grupę (46,6%) stanowią osoby w wieku 26-35 lat, a 23,4% to osoby w wieku 36-45 lat. 

Wbrew powszechnemu przekonaniu, tylko 18,7% freelancerów to osoby w wieku 18-25 lat.

Polski freelancing nie jest aż tak rozwinięty, jak ten zachodni, zarówno pod kątem liczby osób, która pracuje dla tej branży, jak i wartości rynku. Dla większości (59,9%) polskich wolnych strzelców, freelancing to dodatkowe źródło zarobków – wyjaśnia Przemysław Głośny, prezes Useme.com – Dodatkowym ważnym argumentem w dyskusji jest fakt, że 2/3 freelancerów w Polsce zarabia miesięcznie do 3 tys. zł oraz to, że pracują oni przede wszystkim dla mikro firm oraz małych i średnich przedsiębiorstw, których sytuacja finansowa w ciągu ostatnich 2-3 lat bardzo się pogorszyła.

Dane pokazują również, że polski rynek freelancingu znacząco różni się od zachodnich odpowiedników. Podczas gdy w krajach Europy Zachodniej i USA freelancing często stanowi główne źródło utrzymania, w Polsce pozostaje przede wszystkim sposobem na dorobienie do etatu.

MIT 8: Ozusowanie wyeliminuje patologie na rynku pracy

Według najnowszych danych, ponad 2,3 miliona Polaków korzysta z umów zlecenie i dzieło.

• Jednak statystyki Ministerstwa Pracy pokazują, że zaledwie około 2% osób traktuje te umowy jako główne źródło utrzymania. 

Pozostałe 98% wykorzystuje je jako dodatkowe źródło dochodu, najczęściej obok stabilnego zatrudnienia na umowę o pracę.

Pracodawcy z niepokojem przyjmują kolejne podwyższenie kosztów współpracy z osobami fizycznymi. Przy wprowadzaniu nowych kosztów, brakuje dyskusji nad zmniejszeniem obecnych obciążeń pracodawców i pracowników – ostrzega Robert Lisicki, dyrektor departamentu pracy Konfederacji Lewiatan – Zaproponowane rozwiązanie może przynieść więcej negatywnych skutków niż korzyści. Zmniejszy i tak zbyt małą podaż pracy. Pogorszy sytuację osób najbardziej aktywnych, którzy korzystają z możliwości wykonywania dodatkowych, często drobnych zleceń.

Eksperci podkreślają, że do eliminacji nadużyć wystarczy skuteczniejsze egzekwowanie istniejącego prawa, szczególnie Art. 22. § 1. Kodeksu Pracy.

• Wprowadzanie dodatkowych obciążeń może paradoksalnie zwiększyć szarą strefę, szczególnie w przypadku drobnych, okazjonalnych zleceń.

MIT 9: Polacy nie oszczędzają na emeryturę poza systemem państwowym

Najnowsze badania UCE Research dla Business Insider pokazują zaskakujący trend - aż 56,9% Polaków w wieku 18-35 lat aktywnie oszczędza na emeryturę poza systemem państwowym. To pokazuje rosnącą świadomość finansową młodego pokolenia i brak zaufania do państwowego systemu emerytalnego.

Polacy korzystają z różnorodnych narzędzi zabezpieczenia emerytalnego:

• Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK)
• Pracownicze Programy Emerytalne (PPE)
• Indywidualne Konta Emerytalne (IKE)
• Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE)
• Ogólnoeuropejskie Indywidualne Produkty Emerytalne (OIPE)
• Samodzielne inwestycje w nieruchomości, akcje, obligacje czy kruszce

MIT 10: Freelancerzy nie płacą składek zdrowotnych i emerytalnych

Dane rynkowe pokazują, że dla 67% polskich wolnych strzelców freelancing stanowi dodatkowe źródło dochodów.

• Oznacza to, że zdecydowana większość już opłaca wszystkie wymagane składki w ramach podstawowego zatrudnienia na umowę o pracę.

Wprowadzenie pełnego ozusowania umów cywilnoprawnych doprowadzi do sytuacji, w której te same osoby będą musiały płacić składki kilkakrotnie w ciągu miesiąca. Co istotne, wielokrotne opłacanie składki zdrowotnej nie przełoży się na lepszy dostęp do opieki medycznej, a dodatkowe składki emerytalne – przy obecnych prognozach – nie zagwarantują godnej emerytury.

MIT 11: Osoby zatrudnione na umowach zlecenie i o dzieło zyskają

Szczegółowe analizy finansowe pokazują zupełnie inny obraz.

• Pełne oskładkowanie umów spowoduje spadek dochodów o 28% dla zleceniobiorców i twórców, jeśli firma nie zwiększy kosztów umowy.

• Z drugiej strony, jeśli pracodawcy zdecydują się utrzymać obecne wynagrodzenia "na rękę", ich koszty wzrosną o prawie 40%.

W obecnej sytuacji gospodarczej, przy rosnącej inflacji i zwiększających się kosztach prowadzenia działalności, większość firm, szczególnie z sektora MŚP, nie będzie w stanie zrekompensować pracownikom spadku wynagrodzeń. Może to prowadzić do ograniczenia współpracy lub przeniesienia jej do szarej strefy.

Sytuacja jest szczególnie trudna dla młodych osób rozpoczynających karierę zawodową oraz dla rodziców dorabiających w trakcie urlopu rodzicielskiego czy wychowawczego. Dla tych grup możliwość elastycznej pracy na umowach cywilnoprawnych często stanowi jedyną realną opcję łączenia różnych aktywności życiowych.

Podsumowanie: Co oznaczają planowane zmiany dla polskiej gospodarki?

Analiza faktów i mitów związanych z planowanym ozusowaniem umów cywilnoprawnych pokazuje, że reforma może przynieść więcej szkód niż korzyści. Warto zwrócić uwagę na kluczowe wnioski:

Po pierwsze, skala zjawiska "unikania składek" poprzez umowy cywilnoprawne jest znacznie mniejsza niż się powszechnie uważa - zaledwie 2% osób (około 7 tysięcy) traktuje umowy o dzieło jako główne źródło utrzymania. Pozostałe 98% to osoby dorabiające do etatu, które już opłacają wszystkie składki.

Po drugie, korzyści dla budżetu państwa będą marginalne - dodatkowe wpływy w wysokości 0,6-4 mld zł rocznie stanowią zaledwie ułamek procenta budżetu ZUS. Jednocześnie koszty tej zmiany mogą być znaczące - od 28% spadku dochodów dla zleceniobiorców po 40% wzrost kosztów dla firm.

Po trzecie, w obecnej sytuacji gospodarczej, gdy ponad 550 tysięcy firm zamknęło działalność w ostatnim roku, a 68% przedsiębiorstw zmaga się z zatorami płatniczymi, wprowadzenie dodatkowych obciążeń może pogłębić kryzys w sektorze MŚP.

Warto również podkreślić, że według badań 71,5% Polaków nie wierzy w godne państwowe emerytury w przyszłości, a prognozy ZUS i Komisji Europejskiej potwierdzają te obawy - w 2050 roku emerytura ma stanowić zaledwie 20% ostatniej pensji. W tej sytuacji zmuszanie do dodatkowego oskładkowania osób, które już płacą składki z tytułu głównego zatrudnienia, wydaje się rozwiązaniem nieefektywnym i potencjalnie szkodliwym dla gospodarki.

Foto: Shutterstock